Περί Παιδείας Αναλώσιμα (τεύχος πρώτον)

Λέμε λοιπόν ότι η Παιδεία μας έχει πρόβλημα. Πολύ σωστά και πολύ ενδιαφέρον που το αναγνωρίζουμε όλοι. Το θέμα είναι τι κάνουμε γι'αυτά. Σε πρώτη φάση, τα εντοπίζουμε τα προβλήματα ή νομίζουμε ότι τα βλέπουμε;
Θα ξεκινήσω την ανάπτυξη των ανησυχιών μου για το θέμα, από το Σχολείο (στο σύνολό του) και την Εκπαίδευση, παρόλο που θεωρώ ότι αυτό είναι το δεύτερο βήμα και όχι το πρωταίτιο. Αλλά αυτό βλέπουν όλοι ως πρώτο, με αυτό θα ασχοληθώ τώρα -εξάλλου με τόσο χάλι στην παιδεία λες και θα κάνει κάποια διαφορά αν ο Άδης πει την άποψή του έξω από την... "ιεραρχία". :)

Για να γίνουν κατανοητά κάποια πράγματα παρακάτω θα προσπαθήσω ν'αναλύσω κάπως το σκεπτικό μου: όταν αναγνωρίζω ένα πρόβλημα ψάχνω για τη λύση του. Όταν θεωρώ πως τη βρήκα, το πάω ανάποδα: προσπαθώ δηλαδή αν δω αν ταυτίζεται με το πρόβλημα. Είναι ας πούμε κάτι σαν έλεγχος για περίπτωση που μου διέφυγε κάτι. (Σιγά μην κατάλαβε κανείς τι θέλω να πω, τέλος πάντων...)

Έχουμε και λέμε λοιπόν: γιατί έχουμε πρόβλημα στην εκπαίδευση; Η εκπαίδευση έχει, νομίζω, τρεις παράγοντες: τους δασκάλους-καθηγητές, τους μαθητές και τη διδακτέα ύλη, άρα πρέπει να τους δούμε χωριστά. Ξεκινάω από τη διδακτέα ύλη.
Θεωρώ ότι είμαστε το μοναδικό δυτικό κράτος που χαμηλώνει την ποιότητα των μαθημάτων του προκειμένου να προσαρμόζονται πιο εύκολα οι (ολοένα και μετριότεροι) μαθητές. Παγκόσμια πατέντα αυτό. Πολλά μαθήματα που έχουμε είναι ίσως και κυριολεκτικά άχρηστα... Τι εννοώ.
Ας μου λύσει κάποιος την εξής απορία: σε τι οφελεί τους μαθητές να κάνουν θρησκευτικά από το δημοτικό έως και το λύκειο, επί παραδείγματι... Έναν λόγο ζητάω. Ή σε τι οφελεί η οικιακή οικονομία(όπου αν δεν διδάσκεται ακόμη, σίγουρα διδάσκεται κάποιο αντίστιχο μάθημα).... Εμένα δεν με οφέλησαν σε τίποτε, όπως δεν με είχε οφελήσει η ανθρωπολογία και πολλά άλλα μαθήματα. Δηλαδή θρησκευτικά δεν μπορούν να κάνουν τα παιδιά ας πούμε, 2 χρόνια στο δημοτικό, δύο στο γυμνάσιο και (το πολύ) δύο στο λύκειο; Ιστορία, άλλο ζήτημα: βλέπεις ότι καλά, καλά δεν μαθαίνουν την ιστορία της Ελλάδος και τα βάζεις να μάθουν για τη... βιομηχανική επανάσταση ή την ανακάλυψη της Αμερικής από τον Κολόμβο;
Γενικά ως προς τη διδακταία ύλη νομίζω πως τα πάντα είναι ένας μεγάλος αχταρμάς. Υπάρχουν λάθη στις αναλογίες ωρών διδασκαλίας ως προς πολλά μαθήματα, κάποια άλλα μαθήματα που θα έπρεπε να έχουν μεγαλύτερο ειδικό βάρος δεν το έχουν. Χαρακτηριστικό παράδειγμα: τα αρχαία ελληνικά. Οι Γάλλοι τα έκαναν κολυμπιθρόξυλο 2 φορές στο παρελθόν όταν πήγαν να βγάλουν τ'αρχαία από τα πανεπιστήμιά τους, το δικό μας το αφτί όμως δεν ιδρώνει με τίποτε, και πνεύματα σφάζουμε και τόνους μαχαιρώνουμε και τον Μπαμπινιώτη επικροτούμε όταν λέει ότι "έχει επικρατήσει να λέγεται έτσι πλέον" (υποννοώντας ότι είναι λάθος αλλά δεν πειράζει αφού έτσι λέγεται... Τι λε ρε τεράστιε, αλήθεια;). Και διερωτώμαι: τι μπορεί να προσφέρει περισσότερα σε ένα παιδί; Η διδασκαλία θρησκευτικών ή η διδασκαλία των αρχαίων ελληνικών; Θα μου πείτε φυσικά ότι με τα θρησκευτικά κάνεις τον άλλον άβουλο πλάσμα, φοβούμενο την ίδια τη ζωή υπό τον ακόμη μεγαλύτερο φόβο της αιωνιότητος, ενώ τ'αρχαία αποδεδειγμένα σε κάνουν σκεπτόμενο όν και ως γνωστόν υπάρχουν μεγάλα συμφέροντα (ξέχωρα από τα εγκεφαλικά μας κολλήματα) -και δεν το πάω σε θεωρίες συνωμοσίας τις οποίες γενικά απεχθάνομαι. Σωστή η ένσταση, άλλωστε γνωρίζουμε πως ζούμε σε χώρα ταλιμπάν που από τη μία καίει "αιρετικά" βιβλία (πχ του Ανδρουλάκη) ακόμη και σήμερα κι από την άλλη φλέγεται που δεν θα έχουν οι ταυτότητες το θρήσκευμα (λες και κάτι έγινε, αλλά έτσι είναι τελικά: όταν πηγαίνεις στην εκκλησία σου μια φορά το μήνα -και αν- σε καίει να γράφουν οι ταυτότητες το θρήσκευμα)... Και για να'μαστε ειλικρινείς ρε παιδιά, όσο οι Έλληνες διδάσκονταν μόνο μαθηματικά, Ιλιάδα και Οδύσσεια, γυμνάζονταν και έπαιζαν μουσική, μεγαλουργούσαν. Όταν άρχισαν να διδάσκονται αρειμανίως θρησκευτικά, γεωγραφίες και ανθρωπολογίες τους πήρε ο διάολος. Ως επίσης κάτι άλλο: πολλάααααα χρόνια πριν υπήρχε μάθημα (πολυτιμότατο κιόλας) ετυμολογίας λέξεων. Αυτό καταργήθηκε μέσα σ'ένα βράδυ. Γιατί; Έγιναν καλύτερα τα πράγματα από τότε; Φρόνιμον και δέον να επανέλθει (δρυμήτερο).
Θυμάμαι όταν κάναμε μουσική στο σχολείο, αντί να διδασκόμαστε κάποιο μουσικό όργανο, μαθαίναμε για τη ζωή του Μπαχ, του Μπετόβεν και του Βιβάλντι. Ηλίθιο (για να μην πω τίποτε χειρότερο). Κι απ'την άλλη μεριά, παρόλο που υπήρχε (κι εξακολουθεί να υπάρχει νομίζω) μάθημα σχολικού επαγγελματικού προσανατολισμού, όταν έφτανε ή ώρα του μηχανογραφικού ψαχνόμασταν όλοι γιατί δεν ξέραμε ποιες δουλειές είναι κορεσμένες και ποιες έχουν ζήτηση. Γενικά, σε ό,τι έχει να κάνει με τα μαθήματα, τα περισσότερα πράγματα τα κάνουμε λάθος. Τα μαθήματα θεωρώ πως πρέπει να επαναπροσδιορισθούν και ως προς την ποιότητά τους, και ως προς τις ώρες αλλά και τα χρόνια διδασκαλίας τους. Τα παιδιά πλέον ελάχιστα ουσιαστικά πράγματα μαθαίνουν στα σχολεία. Ουσιαστικά στο σχολείο πάνε για το τυπικό μέρος του λόγου (δηλ. για να λένε πως πήγαν αλλά και επειδή είναι υποχρεωτικό) και ως μοναδικό στόχο έχουν να περάσουν την τάξη και αν πάνε στην επόμενη, κακά τα ψέματα.
Χρειάζονται περισσότερα αρχαία όπως και νέα ελληνικά, ουσιαστικότερα μαθηματικά (που κάνουν ξυράφι το μυαλό) και λοιπές θετικές επιστήμες και ιστορία σωστή κατά κύριο λόγο (και δεν το συνδυάζω με τους γνωστούς πρόσφατους αφορισμούς για τη μόδα που μας προέκυψε με το γνωστό βιβλίο). Τα υπόλοιπα μπορούν να μοιραστούν με σωστό τρόπο. Εννοείται ότι χρειάζεται και εκμάθηση ξένων γλωσσών, αλλά αυτό αν μη τι άλλο προϋποθέτει ότι ξέρεις να μιλάς τη γλώσσα σου καλά. Κάνε πρώτα αυτό και μετά πας στις άλλες γλώσσες που στον σύγχρονο κόσμο είναι εξίσου αναγκαίες.
Εν ολίγοις εκτιμώ ότι χρειάζονται:
-νέα βιβλία με σωστό περιεχόμενο και ποιότητα (και όχι χρηματοδωτούμενα από ευαγή ιδρύματα όπως πχ έχει ακουστεί για το πασίγνωστο πλέον βιβλίο ιστορίας Στ΄Δημοτικού).
-νέο πρόγραμμα διδασκαλίας με σωστή κατανομή ωρών ανά μάθημα, ανάλογα με τη σοβαρότητα και την αξία του μαθήματος.
-να μεταφερθεί το κέντρο βάρους σε ό,τι μπορεί πραγματικά να χρησιμεύσει στα παιδιά ως μελλοντικούς πολίτες της Ελλάδος και όχι σε άσχετα και ηλίθια πράγματα άσχετα με'μας τα οποία ίσως να μην τα χρησιμοποιήσουμε και ποτέ. Η πολυσυλλεκτικότητα ουδέποτε οφέλησε κανέναν, πόσο δε μάλλον όταν γινόταν και με ηλίθιο τρόπο.

Πάμε τώρα στους μαθητές: ο λόγος που δεν πάνε καλά τα πράγματα έχει να κάνει με δυο παράγοντες νομίζω: Ο πρώτος είναι ο τρόπος εκμάθησης και ο δεύτερος το γεγονός ότι δεν ασχολούνται πολύ με το σχολείο. Θα ασχοληθώ με τον δεύτερο και θ'αφήσω για πιο κάτω τον άλλον. Γιατί δεν ασχολούνται πολύ με το σχολείο; Διότι δεν έχουν κέφι νομίζω. Και γιατί δεν έχουν κέφι; Διότι δεν έχουν χρόνο. Και γιατί δεν έχουν χρόνο; Διότι φεύγοντας από το σχολείο ξεκινάει η Οδύσσεια των φροντηστηρίων, της παραπαιδείας δηλαδή.
Χμμμμ... φροντιστήρια... μια ακόμη Αμερική που θα ανακαλύψουμε όταν οι μικροκομματικές σκοπιπμότητες του καθενός ενδιαφερόμενου το επιβάλλουν. Φροντιστήρια για αγγλικά, για γαλλικά, για γερμανικά, για κινέζικα, για μαθηματικά, για αρχαία ελληνικά, για έκθεση, για φυσική, για χημεία, για σωστή παρασκεύαση φραπέ, για την κατανόηση του προηγούμενου φροντιστηρίου κλπ, κλπ. Φροντιστήρια που κάνουν τι; Πληρώνονται για λύνουν τις ασκήσεις των παιδιών υπό το ευγενές πέπλο της προετοιμασίας (της επόμενης τάξεως, των εξετάσεων της χρονιάς, των πανελλαδικών κλπ, κλπ). Όταν ένα παιδί λοιπόν βγάζει 3-4 ώρες ημερησίως σε φροντιστήρια, προερχόμενο από ένα εξάωρο στο σχολείο, πως θα βρει το κέφι να διαβάσει και πάνω απ'όλα που θα βρει τον χρόνο; Θα πρέπει να κάτσει είτε στο μεσοδιάστημα σχολείου φροντιστηρίου (ταυτόχρονα με το φαγητό είναι μια καλή λύση προφανώς) είτε μετά το πέρας των μαθημάτων (δηλαδή από αργά το απόγευμα στην καλύτερη). Και μην ξεχνάμε κάτι βασικό: ότι ένα παιδί χρειάζεται πάνω απ'όλα παιχνίδι και ανεμελιά την οποίαν με δυσκολία μπορούν να βρούν. Οι ώρες του σχολείου είναι υπεραρκετές για ένα παιδί, δεδομένου ότι χρειάζονται και κάποιες (λογικές ως προς τον αριθμό) ώρες για μελέτη. Που διάολο θα βρει ένα παιδί το κέφι ν'ασχοληθεί και με το σχολείο και με το φροντιστήριο και με τα διαβάσματα περί αυτών και με τις ξένες γλώσσες; Κι όλα αυτά υπό την πίεση των γονέων (διακριτική ή μη) που πάντοτε θέλουν τις καλές βαθμολογίες (διαχρονικό φετίχ αυτό).
Όλα μάτσο, όλα χάλια εν ολίγοις. Γιατί; Διότι κάτι δεν πάει καλά με το σχολείο. Χμ, προφανώς δεν εννοεί κανείς τα κτίρια όταν μιλάει για προβλήματα στα σχολεία (δίχως αυτό να σημαίνει ότι δεν έχουν πρόβλημα και τα κτίρια σε πολλές περιπτώσεις)... Οπότε ας πάμε και στους καθηγητές τώρα. Το πως παραδίδει ο κάθε καθηγητής το μάθημά του το γνωρίζει ο ίδιος και σε καμία περίπτωση δεν θα θελήσω να βάλω τους πάντες στο ίδιο τσουβάλι. Από τα χρόνια μου στο σχολείο θυμάμαι όμως πολλούς καθηγητές να κάνουν το μάθημα με τέτοιον τρόπο ούτως ώστε να "εξασφαλίσουν" και το ιδιαίτερο στη συνέχεια (πιθανολογώ πως κάτι τέτοιο θα γίνεται ακόμη). Όπως επίσης θυμάμαι καθηγητές που έμπαιναν μέσα και δεν ήξεραν τι να πουν, όπως θυμάμαι και καθηγητές-έρμαια στα "νύχια" των παιδιών που λογικά δεν πρέπει να κατάλαβαν ποτέ ούτε καν οι ίδιοι γιατί έγιναν καθηγητές. Εδώ που τα λέμε δε νομίζω να ήταν προνόμιο μόνο της δικής μου γενιάς αυτά τα φαινόμενα, έτσι δεν είναι; Όλοι θα έχουν όλο και κάποιο σχετικό παράδειγμα ν'αναφέρουν νομίζω. Σε αυτό το σημείο εμπλέκεται νομίζω ο τρόπος διδασκαλίας που άφησα πιο πάνω "ανοικτό": το σχολείο δεν κεντρίζει το ενδιαφέρον των παιδιών αφού και τα βιβλία είναι "ξύλινα" και ο τρόπος διδασκαλίας πολλών καθηγητών και δασκάλων σε αρκετές περιπτώσεις αποκρουστικός. Τα ίδια τα παιδιά δεν έχουν ενδιαφέρον λόγω βεβαρυμένου προγράμματος την ίδιαν στιγμή για να μην ξεχνιώμαστε. Μια χαρά είμαστε, ε;

Και σε αυτό το σημείο θα "εισάγω" στο τεραίν κάποια πράγματα που κατά καιρούς έχουν ακουστεί, ένα εκ των οποίων ο έλεγχος των καθηγητών. Πείτε μου έναν τομέα στην Ελλάδα που να πηγαίνει καλά. Έναν ζητάω. Νομίζω δεν υπάρχει κανένας, όχι για άλλον λόγο αλλά ένεκα της πανηλίθιας νοοτροπίας του νεοΈλληνα. Συνεπώς γιατί να πηγαίνουν καλά και οι καθηγητές, όταν από τις προσωπικές εμπειρίες του ο καθένας μας σίγουρα έχει πολλά να πει επί τούτου; Γιατί λοιπόν οι καθηγητές φοβούνται την αξιολόγηση; Ναι, να αξιολογούνται και μάλιστα αυστηρότατα. Από αυτόν που θα εκπαιδεύσει το παιδί μου έχω τεράστιες απαιτήσεις (άσε που ΕΓΩ τον πληρώνω κιόλας). Όπως λοιπόν εμένα θα έρθει να με ελέγξει πχ το κράτος εάν είμαι σωστός στις υποχρεώσεις μου απέναντί του, έτσι να ελέγχονται και οι καθηγητές. Δεν το κατάλαβα δηλαδή, τι είδους προκλητικότατη και καινοφανής ασυδωσία είναι αυτό το "δεν γουστάρω να ελεγθώ"; Όχι μόνο να ελέγχονται αλλά κι όποιος κρίνεται ακατάλληλος να μην ξαναδιορίζεται κιόλας ως άκρως επικίνδυνος. Τι θέλουμε τελικά; Παιδεία ή ένα αχανές μπουρδέλο; Ας αποφασίσουμε και σύντομα κιόλας...

Ένα άλλο ζήτημα που έχει τεθεί επί τάπητος πολλάκις έχει να κάνει με τα ιδιωτικά πανεπιστήμια. Ε, λοιπόν εγώ είμαι υπέρ των ιδιωτικών πανεπιστημίων για πολλούς λόγους, ένας εκ των οποίων ότι δεν είμαι ούτε διπρόσωπος ούτε ηλίθιος. Ως χώρα έχουμε το μεγαλύτερο ποσοστό εξαγωγής φοιτητών σε όλην την Ευρώπη: προς Αγγλία, προς Βουλγαρία, προς Γαλλία, προς Τσεχία, προς Γερμανία, προς Σερβία, προς Ρουμανία, προς Νότιο Τιμπουκτού, προς οπουδήποτε, ακόμη και προς την Άνω Κωλομεδάγκωνες... Ας μου εξηγήσει κάποιος τους λόγους για τους οποίους θα πρέπει ο κάθε Έλληνας να στηρίζει ξένες οικονομίες. Μήπως η δική μας πάει καλά και δεν το'χουμε αντιληφθεί, οπότε είπαμε "δεν πάει στο διάολο, ας στηρίξουμε και τις ξένες τώρα"; Σε ιδιωτικά πανεπιστήμια πάει ο άλλος στην Αγγλία, σε ιδιωτικά να μπορεί να πάει κι εδώ. Η διαφορά θα είναι ότι τα υπόλοιπα έξοδα θα είναι πολύ μικρότερα και το σημαντικότερο, η ανακύκλωση των χρημάτων θα γίνεται εντός συνόρων. Μην κοροϊδευόμαστε επιτέλους.
Φυσικά, είμαι κατά της οποιασδήποτε τακτικής να περάσουν αέρα-πατέρα τα ιδιωτικά πανεπιστήμια όταν η δημόσια εκπαίδευση μπάζει νερά, άρα πρέπει πρώτα να δούμε τι πρέπει να γίνει με τα ήδη υπάρχοντα σχολεία και πανεπιστήμια.

Δεν είμαι ειδικός (ούτε θέλω να γίνω), αλλά είμαι της άποψης ότι κάποια μέτρα που δεν ξεφεύγουν από την κοινή λογική δεν υπάρχει λόγος να μην ληφθούν. Μερικά απ'αυτά θεωρώ πως είναι τα εξής:
- κατάργηση διά παντός των πανελληνίων. Αυτομάτως δεν θα υπάρχει λόγος και για φροντηστήρια. Ο κάθε μαθητής θα μπορεί να μπαίνει στο πανεπιστήμιο της αρεσκείας του με εισαγωγικές εξετάσεις εκεί. Επίσης, καλό είναι να μπαίνει κάποιος εύκολα στο πανεπιστήμιο προκειμένου να βγαίνει δύσκολα, διότι ως γνωστόν η νοοτροπία "ωραία, τώρα που μπήκα αράζω..." ζει και βασιλεύει. Έτσι θα αναβαθμισθούν και τα πανεπιστήμια τα οποία πλέον θα έχουν για φοιτητές άτομα που ενδιαφέρονται και όχι άτομα που μπήκαν από σπόντα επειδή έτυχε να βάλουν 145 σχολές στο μηχανογραφικό (από τις 146 -προφανώς έμειναν εκτός οι Ιχθυοκαλλιέργειες) .
- σωστός (μα για σωστό μιλάω) επαγγελματικός προσανατολισμός. Δόξα τω θεώ μαθηματικούς (επί παραδείγματι) έχουμε χιλιάδες, πολλοί εκ των οποίων δυστυχώς άνεργοι. Δεν χρειαζόμαστε άλλους (τόσους πολλούς) για κάποια χρόνια ακόμη. Ας το μαθαίνουν αυτό τα παιδιά. Σωστός επαγγελματικός προσανατολισμός σημαίνει και κάτι άλλο φυσικά: να μάθουμε ότι υπάρχουν και επαγγέλματα ΕΚΤΟΣ γραφείου (και κατ' επέκτασιν δημοσίου). Χώρα δίχως ηλεκτρολόγους, οικοδόμους, υδραυλικούς κλπ, κλπ δεν μπορεί να υπάρξει καλώς ή κακώς. Επίσης, δεν μπορούμε όλοι να γίνουμε ζωγράφοι, ας γίνουν όσοι έχουν πραγματική κλίση (διαβάστε και λίγο την Πολιτεία του Πλάτωνα γαμώ το φελέκι μου).
- σωστή εκμάθηση των (σωστών) μαθημάτων. Δεν έλεγαν άδικα οι παλαιότεροι "άνθρωπος αγράμματος ξύλο απελέκητο). Σημασία δεν έχει να κάνουμε πολλά μαθήματα στα σχολεία, σημασία έχει όσα κάνουμε να τα κανουμε καλά. Ούτε να γράφει ο άλλος παρεπιπτόντως (δίχως "μ"), ούτε να λέει "από ανέκαθεν" (ή ακόμη χειρότερα και με τη χρήση του "εξ" αν νομίζει πως θέλει να εντυπωσιάσει), ούτε να απαντάει πως την 25η Μαρτίου γιορτάζουμε το Όχι του Κολωκοτρώνη στους Γερμανούς.
- έλεγχος των καθηγητών και των δασκάλων, ασυζητητεί, κι ας κωλοχτυπιούνται όσο θέλουν για το αντίθετο.
- προσπάθεια μέσω πιο ενδιαφέρουσας διδασκαλίας -σύγχρονης- να απομακρυνθούν τα παιδιά από τα φροντιστήρια (και προσοχή: δεν μιλάω να χτυπηθούν τα φροντιστήρια, διότι και αυτά σε κάποιες φορές ίσως να χρειάζονται, ενώ δίνουν και δουλειά σε κόσμο, μην το ξεχνάμε αυτό), διότι παιδιά είναι γαμώτη μου, το ξεχνάμε αυτό. Ξεχνάμε κι εμείς οι ίδιοι από που περάσαμε...

Και κάτι άλλο: μην περιμένουμε δίχως Παιδεία να αλλάξει μυαλά κι ο Έλληνας. Αυτά τα δύο πρέπει να γίνουν ταυτόχρονα.
Α, και κάτι ακόμη: κάπου πήρε το μάτι μου ότι το 3,κάτι-ψιλά του προϋπολογισμού θα πάει στην Παιδεία; Τόσο πολύ, ε; Άντε γαμήστε μας επιτέλους που θέλουμε και παιδεία...

Σε πρώτη φάση αυτά τα... ολίγα. Θα επανέλθουμε...