Περί Προτάσεων IV: Ενασχόληση με τα Κοινά

Κι εδώ φτάνουμε στα πραγματικά σοβαρά, και το εννοώ. Όχι ότι το Σύνταγμα, οι Νόμοι ή τα Δημοσιονομικά είναι λιγότερο σημαντικά, όμως τι να τα κάνεις όλ'αυτά όταν οι πολίτες είναι ένας απλός χυλός, άβουλα όντα, πρόβατα που δεν ξέρουν τι τους γίνεται;
Ας είναι καλά τα ΜΜΕ... Ουπς... Ξεφύγαμε.

Θα ξεκινήσω από τα σκληρά ναρκωτικά που ίσως να είναι και ληγμένα κιόλας: εδώ και κοντά έναν μήνα παρατηρούνται κάποιες κινητοποιήσεις, είτε με τον κόσμο που μαζεύεται ειρηνικά σε πλατείες της χώρας, είτε με διάφορα εξώδικα που διαβάζουμε ότι πολίτες στέλνουν σε βουλευτές κλπ, είτε ακόμη και απ'αυτούς που ακόμη κι αν δεν έχουν λόγο ή έστω ένα επιχείρημα τα χώνουν ασταμάτητα σε αυτούς που συμμετέχουν στις κινητοποιήσεις. Δεν θα εξετάσω εν προκειμένω κατά πόσον οι κινήσεις αυτές θα φέρουν το όποιο αποτέλεσμα, αλλά θα σταθώ στις κινήσεις. Εμένα ξέρετε τι μου λένε αυτές οι κινητοποιήσεις;
Ότι στις επόμενες εκλογές η αποχή θα πρέπει να φτάσει το πολύ ένα 6-7%, μαζί με αυτούς που δεν έχουν διαγραφεί από τους πίνακες.

Έχουμε ξαναπεί ότι η δημοκρατία προϋποθέτει (βασίζεται στη) συμμετοχή. Τουναντίον, η αποχή είναι αμετοχή (αδόκιμος όρος, αλλά τον χρησιμοποιώ επίτηδες). Η αποχή δεν είναι πολιτική πράξη αλλά πολιτική απραξία. Και η απραξία βλέπουμε στην πράξη που μας οδηγεί. Το θέμα είναι ότι το να συμμετάσχεις πολιτικά έχει κάποιες προϋποθέσεις, δεν είναι άντε πάμε γιούργια και ξεμπερδέψαμε. Και προπάντων συνεπάγεται συνεχή ενασχόληση με τα Κοινά και όχι αποσπασματική ή πρόσκαιρη. Οι πολιτικές εξελίξεις εξάλλου δεν σταματάνε ποτέ οπότε αντίστοιχα δεν πρέπει να σταματάνε ούτε οι πολίτες.

Ας κάνουμε ένα σύντομο (κι επίτηδες επιλεκτικό) ταξίδι στην αρχαία Αθήνα, το μοναδικό μέρος που ευδοκίμησε για ένα φεγγάρι η πραγματική δημοκρατία με την κυριολεκτική έννοια της λέξης. Τι θα διαπιστώσουμε; Πρώτον, ότι για να συμμετέχεις στα Κοινά έπρεπε να εργάζεσαι όσο το δυνατόν λιγότερο έως και καθόλου. Επειδή όμως η παραγωγή έπρεπε να προχωράει, εδώ υπεισερχόταν η τεράστια σημασία της ύπαρξης των δούλων στην πόλη, οι οποίοι στην ΑΘήνα συχνά είχαν περισσότερα δικαιώματα ακόμη και από πολίτες σε άλλες πόλεις με άλλα καθεστώτα, αλλά αυτό ας μην το επεξηγήσουμε περισσότερο διότι είναι μεγάλη και μπλεγμένη κουβέντα. Παράλληλα, είχε αποδειχθεί ότι όσο πιο μακρυά έμενε κάποιος από την Αγορά, τόσο πιο δύκολο ήταν να συμμετάσχει στις δημοκρατικές διαδικασίες, ενώ αντίστοιχη δυσκολία υπήρχε ανάλογα με το επάγγελμα (πχ ήταν εξαιρετικά δύσκολο να συμμετάσχει ένας γεωργός). Παρομοίως και κατά έναν περίεργο αλλά όχι παράδοξο τρόπο, όσο πιο κοντά διέμενε κάποιος προς την θάλασσα, τόσο πιο δημοκρατικές αντιλήψεις είχε! Σημειωτέον, ότι δεν πρέπει να λησμονούμε ότι στην αρχαιότητα οι εξελίξεις ήταν πολύ πιο αργές και σαφώς λιγότερες σε σχέση με τους μεταγενέστερους αιώνες, οπότε ο περισσότερος χρόνος ενασχόλησης με τα Κοινά συνδυαζόταν ουσιαστικά με μικρότερο αντικείμενο άρα απαιτείτο και λιγότερος χρόνος, γι'αυτό και υπήρχε έκρηξη των τότε επιστημών, της φιλοσοφίας κλπ.

Ας επιστρέψουμε πάλι στο σήμερα λοιπόν: έχουν αυτά εφαρμογή στην εποχή μας; Υπάρχει άνθρωπος που μπορεί να επιβιώσει δίχως να εργάζεται; Υπάρχει η δυνατότητα ένας σύγχρονος πολίτης ν'ασχολείται τόσο πολύ (όσο πρέπει) με τις εξελίξεις -πολιτικές, κοινωνικές, οικονομικές, διεθνείς- που αφορούν τον τόπο και μάλιστα με το απαιτούμενο εύρος γνώσεων; Υπάρχει η δυνατότητα να μαζευτούν 3-4 εκατομμύρια Αθηναίοι πολίτες (αναφέρομαι στην αντιστοιχία της αρχαίας αθηναϊκής επικράτειας) στον ίδιο χώρο κατ'αναλογία των 20 χιλιάδων πολιτών που μαζεύονταν στην αρχαιότητα και να μπορούν να δώσουν λύση για ένα σοβαρό ζήτημα της πόλης μετά από άμεση συζήτηση; Υπάρχει η δυνατότητα να γίνει το ίδιο για ολόκληρη τη χώρα; Προφανώς οι δυσκολίες είναι τεράστιες λοιπόν.

Και είναι τεράστιες και για έναν ακόμη λόγο: διότι ο περισσότερος κόσμος δεν ξέρει την τύφλα του (το θέτω έτσι ωμά και τεχνηέντως προκλητικά διότι έχω τους λόγους μου).
Θα σας πω, λοιπόν, τι κάνω εγώ για τον εαυτό μου για να συνειδητοποιήσετε τις δυσκολίες.
Υπάρχουν φορές που αναλογιζόμενος "τι έκανα σήμερα" συνειδητοποιώ ότι είναι σχεδόν αδύνατον να τα πρόλαβα όλ'αυτά. Και να ενημερωθώ και να κάνω τις κοινωνικές μου συναναστροφές και να ασχοληθώ με τις όποιες ανάγκες μου και να εργαστώ και να γράψω εδώ μέσα και τα πάντα. Εσχάτως, και το να πάω στο Σύνταγμα. Το αποτέλεσμα ποιο είναι; Ότι πολλές φορές πρέπει να θυσιάσω κανάν καφέ, κάποιες άλλες λίγο από τον ύπνο, κάποιες παράλλες λίγη από την ξεκούραση κλπ. Πόσοι λοιπόν προτίθενται να είναι σχεδόν ασταμάτητα σε μια πρίζα και να τρέχουν όλη την ώρα; Ξέρω αρκετούς, αλλά στο σύνολο είναι μάλλον ελάχιστοι. Όταν, λοιπόν, αρχίζουν οι εκπτώσεις στην συνέχεια έρχονται και άλλα αποτελέσματα, κατά κύριο λόγο αρνητικά...
Εξάλλου, αργία μήτηρ πάσης κακίας όπως έλεγαν οι αρχαίοι ημών πρόγονοι.

Όπως έχουμε ξαναπεί όμως, η Ημιμάθεια και η Αμάθεια δεν είναι περιοχές της Ημαθίας όπως αρκετοί νομίζουν, κοινώς το θέμα δεν είναι γεωγραφικό: το να ξέρεις λίγα πράγματα ή ένα τμήμα του συνόλου δεν είναι κακό εάν προτίθεσαι να μάθεις κι άλλα. Είναι όμως χείριστο όταν επιθυμείς να έχεις εμπεριστατωμένη άποψη. Κι ακόμη χειρότερο κι από το χείριστο είναι αν θεωρείς εαυτόν αυθεντία που κατέχει την μία και μοναδική αλήθεια, όπως πολύς κόσμος κάνει σε τούτη τη χώρα έχοντας την σαφή επίγνωση ότι γεννήθηκε γνωρίζοντας ήδη τα πάντα, γι'αυτό και σπανίως δέχεται κουβέντα ή ακόμη χειρότερα, μύγα στο σπαθί του, το οποίο σπαθί συνήθως χρησιμοποιεί για να χαρακτηρίσει τον άλλον παίρνοντάς του το κεφάλι με κάποια εύχρηστη ταμπέλα απ'αυτές που όλοι ξέρουμε. Να τα δούμε όμως λίγο και επί του πρακτέου...

Στο πλαίσιο των διαδηλώσεων στις πλατείες, το νέο φρούτο που έχει ανακύψει είναι οι λαϊκές συνελεύσεις. Δεν το κρύβω ότι από την πρώτη κιόλας ημέρα, στις 25 Μαϊου, που άκουσα από μια ντουντούκα να λένε "στις 8 θα έχουμε λαϊκή συνέλευση στην πλατεία" μου χτύπησε άσχημα: αυθόρμητα σκέφτηκα "ποιος μπορεί να το οργανώνει;", διότι αν ήταν αυθόρμητο θα έπρεπε να ήταν και παντελώς ανοργάνωτο. Αυτοί όμως έδειχναν να έχουν προσχεδιάσει κάποια πράγματα (όπως το να έχουν μαζί ντουντούκα και μικρόφωνα για παράδειγμα). Πες όμως ότι το παραβλέπουμε αυτό.
Παρακολουθώντας την εν λόγω συνέλευση διαπίστωσα (και με τον καιρό επιβεβαίωσα) αυτό που εξαρχής φοβόμουν: πρώτον, ήταν ξεκάθαρα καθοδηγούμενη και ελεγχόμενη, δεύτερον, ο κόσμος είχε την εντύπωση ότι συμμετείχε σε κάτι πραγματικά δημοκρατικό και τρίτον, ότι οι περισσότεροι δεν ήξεραν τι τους γίνεται, μιας και φαινόταν από τα όσα ακούγονταν πλείστα εκ των οποίων ήταν αρκούντως... εντυπωσιακά. Τι εννοώ...

Ας πάρουμε για παράδειγμα αυτό που υποτίθεται ότι πρεσβεύει η λαϊκή συνέλευση την... αμεσοδημοκρατία (τώρα, αυτό είναι λέξη; Τέλος πάντων) την οποίαν θα αποκαλώ άμεση δημοκρατία από τούδε. Τι είδους άμεση δημοκρατία είναι όταν συμμετέχει μια απελπιστικά μικρή ομάδα ανθρώπων ως προς το σύνολο, η οποία μικρή ομάδα γίνεται ακόμη μικρότερη αν κάτσεις να παρατηρήσεις πόσες ίδιες φάτσες μιλάνε και ξαναμιλάνε ως προς το σύνολο των ομιλητών, όπου αν αναλογιστούμε ότι οι ομιλητές/εισηγητές βγαίνουν με κλήρωση, τότε οι συγκεκριμένοι με τον ρυθμό που κληρώνονταν θα έπρεπε να έχουν εξαντλήσει την τύχη τους παίζοντας και τζόκερ: είναι μαθηματικά βέβαιο ότι θα το'πιαναν από 3-4 φορές έκαστος. Βάλε τώρα την συγκεκριμένη φρασεολογία, βάλε την αντιμετώπιση κάποιων που όλως περιέργως έλεγαν πραγματικά σωστά πράγματα και που τους περίμενε η άλαλη αποδοκιμασία, βάλε και κάποια άλλα πράγματα που σίγουρα έχουν διαπιστώσει αρκετοί παρευρισκόμενοι -ιδίως οι παρατηρητικοί, ε, δεν θέλει και πολύ να καταλάβεις τι παίζεται. Πέραν τούτου όμως έστω ότι το προσπερνάμε και αυτό καλή τη πίστη αποδεχόμενοι ότι κάποιος "οργανωμένος" αποφάσισε να χρησιμοποιήσει τις "γνώσεις" του για να βοηθήσει τον κόσμο. Όταν έρχεται η υποτιθέμενη συνέλευση και λέει "καταθέτουμε το τάδε ψήφισμα των αγανακτισμένων", μόνο και μόνο επειδή ψήφισε μια μειονότητα του συνόλου, από την οποίαν μπόρεσαν να μιλήσουν μόλις ελάχιστοι αρκετοί εκ των οποίων προφανώς επιλεγμένοι, όπου ουδείς εξ (όλων) αυτών εξελέχθη δημοκρατικά ώστε να αποφασίζει εις το όνομα των υπολοίπων που μπορεί να βρίσκονταν οπουδήποτε αλλού στην ευρύτερη περιοχή, αναρωτιέμαι κατά πόσον είναι απλά δημοκρατικόν αυτό, δίχως να πηγαίνουμε καν και στο κατά πόσον είναι και άμεσον, το οποίο είναι σαφώς πιο μπερδεμένο. Ε, και όμως ακόμη και αυτό που κάνει κυριολεκτικώς κρα από μακρυά, ο κόσμος αδυνατεί να το καταλάβει.

Όποιος ασχοληθεί με την αρχαία Αθηναϊκή Δημοκρατία θα διαπιστώσει μερικά πολύ ενδιαφέροντα πράγματα, ένα εκ των οποίων ότι είναι κυριολεκτικά ανεφάρμοστη. Για την ακρίβεια, η δομή της ήταν τόσο σύνθετη και προσεγμένη παράλληλα που προσωπικά -αν και δεν είμαι ειδικός- το θεωρώ σχεδόν θαύμα ότι κατάφερε να υπάρξει και δη, ως τόσο ισχυρό πολίτευμα έστω και για το μικρό διάστημα που υπήρξε. Διότι μην ξεχνάμε ότι αυτό που σήμερα κάποιοι αποκαλούν άμεση δημοκρατία, στην αρχαιότητα ήταν γνωστό απλώς ως δημοκρατία-σκέτο: κράτος του δήμου, η ισχύς του λαού, δημοκρατία. Δεν είναι τυχαίο λοιπόν ότι παγκοσμίως, σε ολόκληρη την ιστορία της ανθρωπότητος πραγματική δημοκρατία υπήρξε πρακτικά (κι αθροιστικά) μόνο για 2 αιώνες και μόνο στην αρχαία Αθήνα (έστω κι αν το διευρύνουμε διά της τεθλασμένης στην αθηναϊκή συμμαχία -μετέπειτα ηγεμονία παρόλο που οι διαφορές ήταν συχνά-πυκνά τεράστιες). Πως μπορόυμε λοιπόν να εγκαθιδρύσουμε άμεση δημοκρατία όταν η ίδια η ιστορία έχει αποδείξει ότι οι συνθήκες για κάτι τέτοιο είναι πολύ συγκεκριμένες; Σήμερα, στον σύγχρονο κόσμο δηλαδή, μάλλον τα ελβετικά καντόνια είναι ίσως ό,τι πιο πλησιέστερο προς το ιδανικό πολίτευμα, και πάλι όμως οι διαφορές είναι τεράστιες και συνήθως ζωτικές. Ε, κι όμως, πολύς κόσμος εξακολουθεί να θεωρεί ότι κάτι τέτοιο είναι εφικτό γι'αυτό και δεν σταματά να το ζητάει και παρομοίως γι'αυτό προσπαθεί να συμμετέχει σε αντίστοιχες... αμεσοδημοκρατικές λαϊκές συνελεύσεις.

Εδώ όμως αναφύεται ένα θεμελιώδες ερώτημα: πως να το κατανοήσει κάτι τέτοιο ο κόσμος όταν δεν διαβάζει;
Θου κύριε, πιπέρι στο στόμα μου, τι έγραψα ο ασεβής; Να διαβάσει; Ποιος να διαβάσει; Αυτός που ήδη τα ξέρει όλα; Αν κάτσεις να συζητήσεις με κάθε σοβαρή διάθεση κι εντελώς ανοικτόμυαλα με τον οποιονδήποτε θα διαπιστώσεις ότι οι 99 στους 100 (μην πω ότι λέω λίγους κιόλας) αποκτούν γνώση για ένα θέμα απλά και μόνο διαβάζοντας τον τίτλο. Κάποιοι άλλοι δεν διαβάζουν καν τον τίτλο -πόσο δε μάλλον και το κείμενο- και απλώς εξωτερικεύουν τον ορθόν ή το εσφαλμένο του κειμένου ανάλογα με το αν "πηγαίνουν" ή θεωρούν έγκυρο τον αρχικό σχολιαστή ή ακόμη και τον συγγραφέα. Δεν είναι λίγες οι φορές που έχουμε διαβάσει απόψεις του στυλ "μα καλά, πλάκα μας κάνει ο Χόκινγκ; Τι αηδίες είναι αυτές που λέει;" ή "είναι γνωστό -sic- ότι οι αρχαίοι Έλληνες θεωρούσαν....." (βάλτε ό,τι θέλετε, εξάλλου τους βιάζουμε κάθε τρις και λίγο, αφήστε που αυτοί δεν ήξεραν και ξέρουμε εμείς). Είναι, δηλαδή, γενικότερη τακτική ότι ο άμεσα εμπλεκώμενος ή ο πραγματικός γνώστης στην πραγματικότητα δεν ξέρει τι λέει και χρειάζεται τη δική μας πολύτιμη συνδρομή προκειμένου να το κατανοήσει. Έτσι καταφέρουμε να συγχέουμε κάτι εξαιρετικά σημαντικό με κάτι πραγματικά σκοταδιστικό: ενώ είναι δέον να έχουμε προσωπική άποψη για κάτι -ακόμη και για το ο,τιδήποτε, θεωρούμε ότι η άποψη αυτή είναι αυτομάτως και η σωστή, γι'αυτό και την εκφέρουμε άλλωστε. Έτσι έχουμε καταλήξει οι σύγχρονοι Έλληνες να είναι ταυτόχρονα αστρονόμοι, μαθηματικοί, φυσικοί, οικονομολόγοι, πολιτικοί, φιλόλογοι, δημοσιογράφοι, ξυλουργοί, μάγειρες, καπνεργάτες κλπ, κλπ, κλπ. Όλα τα σφάζουν, όλα τα μαχαιρώνουν. Μόνο που τα πράγματα δεν (πρέπει να) είναι ακριβώς έτσι...

Ο Σωκράτης, ο πλέον μελετημένος άνθρωπος στην ιστορία της ανθρωπότητος, διαλαλούσε δεξιά κι αριστερά το περιβόητο ότι το μόνο πράγμα που γνώριζε ήταν ότι δεν γνώριζε τίποτε, γι'αυτό και πάντοτε ξεκινούσε ταυτόχρονα με τους "αυθέντες" να βγάλει την άκρη. Φυσικά ο Σωκράτης ήξερε πολλά περισσότερα και αυτό ήταν κάτι που τω όντι το γνώριζε, είχε όμως την συναίσθηση πως αυτά που δεν γνώριζε ήταν τόσα πολλά που δεν είχε νόημα να ισχυριστεί ότι γνώριζε (γενικώς ή ειδικώς). Δεν ήταν τυχαία η απάντησή του όταν τον ρώτησαν να καταθέσει τη γνώμη του για την σπουδαιότατη πραγματεία του Ηρακλείτου: όσα κατάλαβα ήταν πολύ σημαντικά, πιο σημαντικά όμως πρέπει να ήταν όσα δεν κατάλαβα. Αυτό ακριβώς αποτελεί κατ' εμέ την Αρχή της Γνώσης. Αναγνωρίζεις ότι δεν γνωρίζεις και έτσι με καλή διάθεση και ανοικτό μυαλό έχεις όλα τα φόντα για να μάθεις.
Πως όμως θα το επιτύχεις αν νομίζεις ότι ήδη τα ξέρεις όλα; Αδύνατον.

Δε νομίζω να στραπατσαρίστηκε κανενός η προσωπικότητα ποτέ άπαξ και παραδέχθηκε ότι δεν γνωρίζει κάτι. Όπως επίσης, ουδείς έπαθε ποτέ τίποτε παραδεχόμενος ότι αυτό που λέει είναι απλώς μια πιθανότητα κι ουχί η μόνη εκδοχή.
Φυσικά αυτό δεν σημαίνει ότι με το που θα έρθει κάποιος και θα παρουσιάσει την αντίθετη θέση πρέπει σώνει και καλά να κάνεις πίσω. Σε μια τέτοια περίπτωση μάλλον αγνοείς μια από τις βασικές αρχές του διαλόγου, ότι δηλαδή κάθε θέση πρέπει να ελέγχεται για την ορθότητά της ή μη, μόνο που για να γίνει κάτι τέτοιο πρέπει να υπάρχει η ορθή επιχειρηματολογία και όχι αυτή που συνήθως παρατηρούμε σε έναν κλασικό διάλογο του διαδικτύου που περιορίζεται σε ένα σκέτο "δεν ισχύει", "λες βλακείες", "διαφωνώ" κλπ, δίχως περαιτέρω παρουσίαση θέσεων. Ναι, δικαίωμά σου να διαφωνείς, αλλά εξήγησέ μου και γιατί διαφωνείς. Ο Βολταίρος έλεγε ότι διαφωνώ με αυτό που λες αλλά θα υπερασπιστώ με τη ζωή μου το δικαίωμά σου να το λές. Εγώ μπορεί να ισχυριστώ κάτι συγκεκριμένο κι εσύ να το θεωρήσεις λάθος. Το να μου πεις απλώς ότι είναι λάθος δεν σημαίνει ότι μου καταρρίπτεις το επιχείρημα, απλώς με κάνεις να χάνω τον χρόνο μου μαζί σου. Θα μου πείτε τώρα, που κολλάει αυτό με το θέμα μας;

Διότι ένας από τους βασικούς παράγοντες της ενασχόλησης με τα Κοινά είναι ο σεβασμός του συνομιλητή σου, όπου για να πετύχεις κάτι τέτοιο πρέπει να μάθεις και ν'ακούς πρώτιστα αλλά και να μιλάς εν συνεχεία. Για να τα πράξεις όμως αμφότερα πρέπει όπως ήδη έγραψα ν'ανοίγεις και κανά βιβλίο να ανοίγει το στραβό σου. Τι σημαίνει αυτό; Μα... ν'αποκτήσεις Παιδεία.

Δεν είναι δυνατόν ν'ακούω κόσμο και κοσμάκη να λαμβάνει θέσεις για σημαντικά θέματα και να διαπιστώνω ότι δεν γνωρίζει ούτε καν τα ελάχιστα για το θέμα. Δεν είναι δυνατόν να διαπιστώνω ότι κόσμος και κοσμάκης προσπαθεί να μιλήσει για το Σύνταγμα και πιθανώς να μην έχει διαβάσει καν το Σύνταγμα, έστω και μια φορά το ρημάδι. Δεν λέει κανείς να γίνεις εξπαίρ σε κάτι, αλλά μπορείς να διαβάσεις αρκετά για να αποκτήσεις μιαν εμπεριστατωμένη πρώτη άποψη, την οποίαν μετά μπορείς να αναθεωρήσεις, είτε επειδή ανακάλυψες ότι κάτι σου είχε διαφύγει, είτε επειδή βρήκες κάτι καλύτερο, είτε επειδή απλά συνειδητοποίησες ότι έκανες λάθος. Διότι στην χώρα που όλα τα κατηγοριοποιούμε στα άκρα, το να αναθεωρήσεις μιαν άποψη δεν είναι κωλοτούμπα, άλλο πράγμα είναι αυτή αλλά αυτό δεν είναι επί της παρούσης. Δηλαδή, δεν το κατάλαβα, όλοι μας έχουμε ανέκαθεν τις ίδιες απόψεις για όλα τα θέματα από τότε που γεννηθήκαμε; Διότι ένας άνθρωπος ακόμη και στην βρεφική του ηλικία έχει άποψη για κάτι. Οπότε, που καταλήγουμε;

Παρόλο που από μιαν άποψη ζούμε σε μιαν μάλλον στρεβλή εκδοχή της πλατωνικής Πολιτείας, όπου η εξειδίκευση είναι μια από τις βασικές αρχές της καθημερινότητας, πρέπει να βρούμε την χρυσή τομή της ενασχόλησης με τα Κοινά.
Και ποια είναι τα Κοινά; Τα πάντα που μας αφορούν ως οντότητες και ως πολίτες. Από τα σχολεία και την Υγεία μέχρι τις εφορίες και τις συζητήσεις εντός του Κοινοβουλίου, από το Σύνταγμα και τους Νόμους, μέχρι το επίπεδο των ΜΜΕ και το ύψος της φορολογίας στα κρεατικά, από τις διμερείς σχέσεις με τα Σκόπια και τη θέση μας στο παγκόσμιο πολιτικό γίγνεσθαι μέχρι τις εξαγωγές σε ελαιόλαδο και μακεδονικό χαλβά. Κυριολεκτικά τα πάντα, γι'αυτό και ονομάζονται Κοινά, διότι μας αφορούν όλους.
Τα Κοινά είναι... ας πούμε σαν τα βατράχια. Μπορεί να μην βλέπουμε άμεσα τη χρησιμότητά τους, αλλά αν εκλείψουν αυτομάτως θα μας φάνε οι μύγες και τα κουνούπια, έτσι για να αναφέρω ένα τεχνηέντως έντονο κι εξεζητημένο παράδειγμα.

Από που ξεκινήσαμε λοιπόν; Α, ναι, από την αποχή στις επόμενες εκλογές όποτε γίνουν.
Διότι η αποχή μεταξύ άλλων είναι και συνενοχή.
Συνενοχή στα χάλια.
Δεν είναι δυνατόν να επιζητάς αλλαγές αλλά να τις περιμένεις από τους άλλους μόνο.
Δεν είναι δυνατόν να προσπαθείς να συμμετέχεις σε λαϊκές συνελέυσεις αλλά να μην έχεις ιδία άποψη τουλάχιστον για τα σοβαρά θέματα (όπου προσέξτε: οι συνελεύσεις σαν ιδέα γενικώς δεν είναι κακές, αλλά θέλουν ενεργούς πολίτες για να τις πραγματώσεις και όχι πρόβατα που λένε ναι ή όχι αναλόγως του τι θα προστάξει ο τσοπάνης ο οποίος εν προκειμένω απλά δεν είναι επαγγελματίας επιτήδειος αλλά wannabe τέτοιος).
Ως επίσης δεν είναι δυνατόν να θεωρείς ότι είναι χρέος σου να συμμετέχεις σε διαδηλώσεις διαμαρτυρίας ή ό,τι άλλο αλλά να μην συμμετέχεις στις διαδικασίες που πραγματικά επηρεάζουν το μέλλον του τόπου.
Αλήθεια, πόσοι έχουν κάτσει να διαβάσουν τον εκλογικό νόμο και εν συνεχεία να συνειδητοποιήσουν πόσο μεγάλη ζημιά κάνει η αποχή;
Πότε θα καταλάβει ο κόσμος ότι το "μια φορά στα 4 χρόνια" είναι καταστροφή και ότι χρειάζεται συνεχής επαγρύπνηση από όλους μας;
Πότε θα καταλάβουμε ότι το κράτος είμαστε εμείς; Ό,τι μούτρα έχουμε εμείς τα ίδια έχει και το κράτος μας και τούμπαλιν; Ή μήπως νομίζουμε ότι οι πολιτικοί από κάποια άλλη -διαφορετική- κοινωνία βγαίνουν;

Η Δημοκρατία, ακόμη και η δική μας που μάλλον σε δημιοκρατία την έχουμε μεταλλάξει, έχει και τα εργαλεία και τους Θεσμούς να ανταπεξέλθει των δύσκολων ή των διεφθαρμένων ή των ξεπουλημένων καταστάσεων. Όταν όμως οι πολίτες αδιαφορούν, τότε τα πάντα μπορούν να διαφθαρούν, ακόμη και οι Θεσμοί. Τότε είναι που παρουσιάζονται νοοτροπίες πελατειακής σχέσης με τους διεφθαρμένους πολιτικούς: θα σου δώσω ένα κοκαλάκι κι εγώ θα φάω ολόκληρο το γουρουνόπουλο (το μαζί τα φάγαμε του Πάγκαλου).

Διότι όχι, κύριοι, η ευθύνη των πολιτών ναι μεν υπάρχει και είναι τεράστια, είναι όμως απείρως λιγότερη από την ευθύνη των πολιτικών.
Μπορείς να κατηγορήσεις έναν πολίτη ότι ψήφισε με εσφαλμένα κριτήρια, όμως δεν μπορείς να τον κατηγορήσεις ότι πίστεψε εκείνον που του εμπορεύθηκε ελπίδα. Διότι τι κάνουν τόσα χρόνια οι πολιτικοί; Ελπίδα εμπορεύονται.
Θα αυξήσουμε τους μισθούς.
Θα σας διορίσουμε στο δημόσιο.
Θα αυξήσουμε τις συντάξεις.
Θα χαμηλώσουμε τους φόρους.
Τι είναι αυτά νομίζετε, αν όχι εμπόριο ελπίδας;
Άρα που ευθύνεται ο πολίτης; Στο ότι υπήρξε αφελής και πίστευε αυτούς που του πούλαγαν φούμαρα επί δεκαετίες.
Γιατί όμως υπήρξε αφελής; Διότι υπήρξε σκέτο-πολίτης κι ουχί ενεργός πολίτης.
Και γιατί δεν υπήρξε ενεργός πολίτης; Διότι είχε αφεθεί στα χέρια των αυθεντών.

Για την ενημέρωση αρμόδια είναι μόνο τα ΜΜΕ.
Για το καλύτερο αύριο αρμόδιοι είναι μόνο οι πολιτικοί.
Για την εύρυθμη λειτουργία των πάντων αρμόδιο είναι μόνο το κράτος.
Και πάει λέγοντας.
Αυτά όμως ήρθε η ώρα να τελειώσουν. Ήρθε η ώρα οι πολίτες να ξαναγίνουν πολίτες, όχι στα λόγια αλλά στα έργα.
Αμ έπος, αμ έργον.
Και για να ξαναγίνουν πολίτες, θα πρέπει συνειδητοποιήσουν ότι το πρώτο πράγμα που πρέπει ν'αλλάξει είναι η ίδια τους η στάση, ο ίδιος τους ο εαυτός, η ίδια τους η κοσμοθεωρία.

Και πως θα γίνει αυτό;
Κατ' αρχήν με την εντελώς ανώδυνη παραδοχή ότι δεν τα ξέρουν όλα, ότι μπορούν να μάθουν πολλά πράγματα ακόμη.
Σημασία δεν έχει ποιος λέει τι, αλλά τι είναι αυτό που λέγεται. Τους είδαμε τους αυθέντες πόσο καλά έχουν κουμαντάρει τη χώρα σε όλους της τους τομείς. Ας ακούσουμε λοιπόν και καμιά πιο "ανειδίκευτη" άποψη, μπορεί να μας βοηθήσει περισσότερο, ποιος ξέρει; Όσο πειστική κι αν είναι όμως, πρέπει να την φιλτράρουμε, όχι να την καταπιούμε αμάσητη. Για να το κάνουμε αυτό όμως θα πρέπει να φτιάξουμε μόνοι μας το υπόβαθρο, και το υπόβαθρο έχει να κάνει με την Γνώση, την οποίαν γνώση δεν μπορούμε να την περιμένουμε από το ντιαμαντοπούλειον σχολείον, πρέπει ν'ασχοληθούμε και μόνοι μας.
Για ν'ασχοληθούμε μόνοι μας όμως πρέπει να θυσιάσουμε και κάποια πράγματα: κανάν καφέ, καμιά εκδρομή, κανά ουισκάκι παραπάνω, μια ώρα ύπνου κλπ. Νομίζω ότι μπορούμε να επιβιώσουμε και με έναν καφέ λιγότερο μέσα στον μήνα ή τη βδομάδα, διότι δυστυχώς δεν υπάρχει η δυνατότητα -στον τρελόκοσμο που ζούμε με τους ασύλληπτους ρυθμούς που τρέχει και με τις νοοτροπίες που μας έχουν εμφυσήσει- να πούμε ότι τα γειώνουμε όλα και ασχολούμαστε μόνο με τη Γνώση. Δυστυχώς είναι αδύνατον.
Σε βάθος χρόνου λοιπόν υπάρχει η δυνατότητα να αποκτήσουν όλοι ένα τουλάχιστον στοιχειώδες επίπεδο γνώσεων για όποιο θέμα τους ενδιαφέρει. Είναι σφάλμα να πιστεύουμε ότι ο κόσμος γύρω μας αποτελείται από βλάκες. Βλάκες τους κάνει το σύστημα, με ιδιαίτερη σπουδή κι έμφαση κι αυτό όχι επειδή όντως γίνονται τέτοιοι αλλά επειδή τους πείθει ότι δεν ξέρουν -ότι είναι βλάκες-, υπό την έννοια ότι "είμαστε εμείς εδώ για να καλύψουμε τα κενά που έχεις οπότε μην ανησυχείς για τίποτε".
Όχι φίλε μου, μπορείς να έχεις για όλα άποψη, όχι όμως επειδή νομίζεις ότι μπορείς να έχεις άποψη: μην γίνεις κι εσύ ένας ακόμη μαλάκας με άποψη, που αποτελεί ένα από τα χειρότερα είδη ανθρώπου. Άποψη μπορείς να έχεις επειδή έχεις διαβάσει, εκτός αν θεωρείς κι εσύ ότι γεννήθηκες με τη γνώση, οπότε αδικείσαι που δεν έγινες παπάς να διαλαλείς τον λόγο του θεού (όχι τον δικό μου, εγώ τον διαλαλώ μόνος μου άνευ βοηθείας). Και το επίπεδο γνώσεων που διαθέτεις μπορεί να ελεγχθεί μέσα στον στίβο της λεκτικής αντιπαράθεσης, μέσω του διαλόγου, αυτού του παμμέγιστου ανθρωπίνου επιτεύγματος, του τόσο επικίνδυνου που πάντοτε είναι στόχος των πρώτων "μέτρων" που λαμβάνονται όταν το σύστημα ζορίζεται: να νοθεύει ή ακόμη και να απαγορεύει τον διάλογο. Μόλις λοιπόν δεις ότι μπορείς να συζητήσεις ακόμη και με τον αυθέντη, μόλις τον δεις να κομπιάζει, να κοντοστέκεται για να σκεφτεί, ακόμη και να ιδρώνει, τότε πάει να πει ότι είπες κάτι καλό, όχι απλά βασιζόμενο σε ενστικτώδη έμπνευση της στιγμής αλλά βασισμένο σε γνώση.
Και μην ξεχνάς ότι γνώση δεν σημαίνει ότι δεν κάνεις λάθος.
Μέσα από τα λάθη προκύπτει το σωστό. Πολλές φορές μέσα κι από σειρά λαθών. Όλοι κάνουν λάθη, το ερώτημα είναι πόσοι τα εκμεταλλεύονται προς όφελός τους. Και το θέμα είναι να σκέφτεσαι ε σωστό και υγιή τρόπο, πάνω απ'όλα. Σε βάθος χρόνου είναι δεδομένο ότι θα δικαιωθείς.

Που καταλήγουμε λοιπόν;
Στα βιβλία.
Ανοίχτε κανά βιβλίο. Υπάρχουν βιβλία για όλα τα γούστα, για κάθε βαλάντιο (αν κι ένα πραγματικά καλό βιβλίο είναι ανεκτίμητο). Επιλέξτε θέμα -τι σας ενδιαφέρει πιο πολύ;- και πέστε με τα μούτρα.
Μόνο τότε θα καταλάβετε τη διαφορά, ακριβώς όπως περιγράφει ο Πλάτων στην Πολιτεία Ζ (514a-517c) και που είχα πρωτοαναφέρει σε ένα μάλλον μυθικό σενδόνι μου:
"Ύστερ' απ'αυτά, είπα, δοκίμασε νάπεικονίσεις την ανθρώπινη φύση μας ως προς την παιδεία και την απαιδευσία πλάθοντας με το νου σου μια κατάσταση όπως η ακόλουθη. Φαντάσου δηλαδή ανθρώπους σ'ένα οίκημα υπόγειο, κάτι σαν σπηλιά, που το άνοιγμά της, ελεύθερο στο φως σε μεγάλη απόσταση, θα απλώνεται σε όλο το πλάτος της σπηλιάς και τους ανθρώπους αυτούς να βρίσκονται μέσα εκεί από παιδιά αλυσοδεμένοι από τα σκέλια και τον αυχένα ώστε να μένουν ακινητοποιημένοι και να κοιτάζουν μόνο εμπρός χωρίς να μπορούν, έτσι αλυσοδεμένοι καθώς θα είναι, να στρέφουν γύρω το κεφάλι τους. Κι ένα φως να τους έρχεται από ψηλά κι από μακρυά, από μια φωτιά που θα καίει πίσω τους, κι ανάμεσα στη φωτιά και τους δεσμώτες, στην επιφάνεια του εδάφους να περνάει ένας δρόμος. Κι εκεί δίπλα φαντάσου ένα τειχάκι χτισμένο παράλληλα στο δρόμο σαν εκείνα τα χαμηλά παραπετάσματα που στήνουν οι ταχυδακτυλουργοί μπροστά στους θεατές για να δείχνουν από 'κει τα τεχνάσματά τους.
Το φαντάζομαι, είπε.
Φαντάσου ακόμη ότι κατά μήκος σ'αυτό το τειχάκι κάποιοι άνθρωποι μεταφέρουν κάθε λογής κατασκευάσματα που εξέχουν από το τειχάκιμ αγάλματα και άλλα ομοιώματα ζώων, από πέτρα, από ξύλο, ή ο,τιδήποτε άλλο, και ότι όπως είναι φυσικό άλλοι από τους ανθρώπους που κουβαλάνε αυτά τα πράγματα μιλάνε ενώ άλλοι είναι σιωπηλοί.
Αλλόκοτη, είπε, η εικόνα που περιγράφεις, και οι δεσμώτες αλλόκοτοι και αυτοί.
Όμοιοι με'μάς, έκανα εγώ. Γιατί πρώτα-πρώτα μήπως φαντάζεσαι ότι οι δεσμώτες αυτοί εκτός από τον εαυτό τους και τους διπλανούς τους βλέπουν ποτέ τους τίποτε άλλο πέρα από τις σκιές που ρίχνει το φως αντίκρυ στον τοίχο της σπηλιάς;
Μα πως θα ήταν δυνατόν, είπε, αφού σ'όλη τους τη ζωή είναι αναγκασμένοι να έχουν το κεφάλι τους ακίνητο;
Και με τα πράγματα που περνουν μπροστά στο τειχάκι τι γίνεται; Τι άλλο εκτός από τις σκιές τους βλέπουν οι δεσμώτες;
Σαν τι άλλο θα μπορούσαν να δουν;
Αν τώρα είχαν τη δυνατότητα να συνομιλούν, δε νομίζεις ότι θα πίστευαν πως αυτά για τα οποία μιλούν δεν είναι παρά οι σκιές που έβλεπαν να περνούν από μπροστά τους;
Κατανάγκην, είπε.
Κι αν υποθέσουμε ότι ακόμη στο δεσμωτήριο ερχόταν και αντίλαλος από τον αντικρυνό τοίχο; Κάθε φορά που θα μιλούσε κάποιος απ'όσους περνούσαν πίσω τους, φαντάζεσαι ότι οι δεσμώτες δεν θα πίστευαν ότι η φωνή βγαίνει από τη σκιά που περνά από μπροστά τους;
Μα το Δία, και βέβαια.
Ασφαλώς λοιπόν, είπα κι εγώ, οι άνθρωποι αυτοί δεν θα ήταν δυνατόν να πιστέψουν για αληθινό τίπτοε άλλο παρά μονάχα τις σκιές των κατασκευασμάτων.
Ανάγκη αδήριτη, είπε.
Σκέψου τώρα, είπα εγώ, ποια μορφή θα μπορούσε να πάρει η απαλλαγή τους από τα δεσμά και η γιατρειά τους από την πλάνη και την αφροσύνη, αν τύχαινε και τους συνέβαιναν τα εξής: κάθε φορά που καποιος από αυτούς θα λυνόταν και θα αναγκαζόταν ξαφνικά να ελευθερωθεί και να γυρίσει το κεφάλι και να περπατήσει και να αντικρύσει το φως ψηλά -κι όλα αυτά πονώντας πολύ και αδυνατώντας από την εκτυφλωτική λάμψη να διακρίνει εκείνα τα πράγματα που ως τώρα έβλεπε τις σκιές τους- τι φαντάζεσαι ότι θα ελεγε ο άνθρωπος αυτός, αν κάποιος του έλεγε ότι όσα έβλεπε πρωτύτερα ήταν ανοησίες και ότι τώρα είναι κάπως πιο κοντά στην πραγματικότητα κι ότι έχοντας τώρα στραφεί σε αντικείμενα πιο πραγματικά βλέπει σωστότερα; Ιδίως μάλιστα αν δείχνωντας του καθένα από τα αντικείμενα που περνούσαν από μπροστά του τον ρωτούσε και τον υποχρέωνε να απαντήσει τι είναι το καθένα τους. Δε νομίζεις ότι ο ανθρωπος εκείνος θα τα'χανε και θα πίστευε ότι όσα έβλεπε τότε ήταν αληθινότερα από 'κείνα που του δείχνουν τώρα;
Και πολύ μάλιστα.
Κι άμα θα τον εξανάγκαζε να κοιτάξει στο ίδιο το φώς, δεν θα αισθανόταν έντονο πόνο στα μάτια και δεν θα προσπαθούσε να το αποφύγει στρέφοντας το βλέμμα του πάλι σ'εκείνα που μπορεί να βλέπει, και δεν θα νόμιζε ότι εκείνα είναι στ'αλήθεια πιο σαφή και ευκρινή από όσα του δείχνουν τωρα;
Έτσι, είπε.
Αν, τέλος, είπα εγώ, κάποιος τον τραβούσε διά της βίας προς τα έξω από ένα ανέβασμα κακοτράχαλο κι απότομο και δεν τον άφηνε προτού να τον βγάλει στο φως του ηλίου, άραγε ο δεσμώτης δεν θα πονούσε και δεν θα αγανακτούσε που τον τραβολογούσαν κι όταν θα έβγαινε στο φως, έτσι καθώς τα μάτια του θα ήταν πλημμυρισμένα από την εκτυφλωτική λάμψη, δεν θα του ήταν εντελώς αδύνατο να διακρίνει έστω και ένα από τα πράγματα, για τα οποία του έλεγαν τώρα πως ήταν αληθινά;
Θα ήταν αδύνατον, είπε. Έτσι στα ξαφνικά τουλάχιστον.
Θα χρειαζόταν νομίζω κάποιος χρόνος προσαρμογής, πεοκειμένου να αντικρύσει τα πράγματα επάνω. Έτσι, στην αρχή, θα διέκρινε ευκολότερα τις σκιές, έπειτα τα είδωλα των ανθρώπων και των άλλων πραγμάτων στο νερό κι ύστερα τα ίδια τα πράγματα. Από αυτά όσα βρίσκονται στον ουρανό, θα μπορούσε να τα κοιτάξει πιο εύκολα τη νύχτα, με το φως των άστρων και του φεγγαριού παρά την ημέρα με τον ήλιο και το φως του.
Ασφαλώς.
Και το τελευταίο απ'όλα, θα μπορούσε να αντικρύσει τον ήλιο, όχι είδωλα του στο νερό ή σε κάποια θέση άλλην από τη δική του, αλλά τον ήλιο αυτόν καθαυτόν στον δικό του τόπο, και να θεαστεί η φύση του.
Κατανάγκην, είπε.
Κι ύστερα από αυτά θα έφτανε να συλλάβει με το λογισμό του ότι αυτός, ο ήλιος, είναι που δωρίζει τις εποχές και τα χρόνια και που διαφεντεύει τα πάντα στη σφαίρα των ορατών πραγμάτων και κατά κάποιον τρόπο είναι η αιτία για όλα όσα έβλεπαν ο ίδιος και οι άλλοι δεσμώτες.
Προφανώς, είπε, αυτό θα ήταν το επόμενο συμπέρασμα του.
Λοιπόν, καθώς θα ξαναθυμάται τον τόπο στον οποίον έμενε πρώτα, τη "σοφία" που είχαν εκεί, και τους συγκρατούμενούς του εκεί, δεν νομίζεις ότι θα καλοτυχίζει τον εαυτο του για την αλλαγή, ενώ για 'κείνους θα αισθάνεται οίκτο;
Και πολύ μάλιστα.
Κι αν υποθέσουμε ότι οι δεσμώτες είχαν θεσπίσει και κάποιες τιμές και επαίνους μεταξύ τους και βραβεία για όποιον διέκρινε καθαρότερα απ'όλους τα αντικείμενα που περνούσαν μπροστά τους ή για όποιον συγκρατούσε στη μνήμη του ποια από αυτά συνήθως περνούσαν πρώτα, ποια ύστερα και ποια πήγαιναν μαζί με ποια, έτσι που βάσει αυτού να έχει κάποια ιδιαίτερη ικανότητα στο να μαντεύει τι επρόκειτο κάθε φορά, έχεις μηπως τη γνώμη ότι ο άνθρωπος αυτος θα φλέγονταν από την επιθυμία για τέτοια πράγματα και ότι θα ζήλευε όσους τιμούνταν εκεί και είχαν δύναμη και αναγνώριση; Ή θα είχε πάθει αυτό που λέει ο Όμηρος και θα επιθυμούσε διακαώς πάνω στη γη να ζούσε κι ας ξενοδούλευε σε κάποιον άκληρο, ή να υπέφερε ο,τιδήποτε παρά να νομίζει τέτοια πράγματα και να ζει όπως εκείνοι;
Έτσι νομίζω κι εγώ, είπε. Θα προτιμούσε να πάθαινε ο,τιδήποτε παρά να ζει εκείνη τη ζωή.
Συλλογίσου τώρα και τούτο, είπα εγώ. Αν ένας άνθρωπος σαν αυτόν κατέβαινε ξανά εκεί κάτω και καθόταν στην ίδια θέση, άραγε τα μάτια του δεν θα ήταν γεμάτα σκοτάδι καθώς θα ερχόταν έτσι απότομα από το φως του ηλίου;
Βεβαιότατα.
Κι αν θα χρειαζόταν να παραβγεί πάλι μ'εκείνους που είχαν παραμείνει δεσμώτες προσπαθώντας να διακρίνει τις σκιές, ενώ η όρασή του θα είναι αδύναμη ωσότου προσαρμοστούν τα μάτια του κι ο χρόνος της προσαρμογής όχι πολύ σύντομος, άραγε δεν θα γινόταν περίγελως και δεν θα έλεγαν γι'αυτόν ότι γύρισε με τα μάτια του χαλασμένα από 'κει πάνω που ανέβηκε, και ότι δεν αξίζει ούτε καν να δοκιμάσει κανείς να ανέβει επάνω; Κι όποιον θα επιχειρούσε να τους λύσει από τα δεσμά τους και να τους ανεβάσει επάνω, αυτόν αν μπορούσαν με κάποιον τρόπο να τον πιάσουν στα χέρια τους και να τον σκοτώσουν, δεν θα τον σκότωναν;
Ασφαλώς, είπε.
Αυτή λοιπόν την εικόνα, φίλε Γλαύκων, πρέπει να τη συνδέσουμε ολόκληρη με όσα λέγαμε πρωτύτερα και να παρομοιάσουμε την περιοχή που μας εμφανίζεται διαμέσου της όρασης με τη διαμονή στο δεσμωτήριο, και το φως της φωτιάς που υπάρχει εκεί με τη δύναμη του ηλίου. Κι αν παραβάλεις το ανέβασμα προς τα πάνω και τη θέαση των πραγμάτων του επάνω κόσμου με την άνοδο της ψυχής στο νοητό τόπο, δεν θα πέσεις μακρυά από τη δική μου πίστη, μια που θέλεις να την ακουσεις. Κατά πόσον αληθεύει, το ξέρει ο θεός. Σ'εμένα πάντως το πράγμα φαίνεται να έχει ως εξής......"

Χαίρετε.
Και καλά μυαλά δίχως πόλωση και αντιλήψεις των άκρων.
Ήρθε η ώρα να γίνουμε ξανά πολίτες (;)
Ήρθε η ώρα να γίνουμε ξανά φύσει πολιτικά όντα, όπως έλεγε ο Αριστοτέλης (;)