Περί Μύθων

Ένα από τα ζητήματα που με απασχολούν έντονα (και θα ασχοληθώ λεπτομερώς εν καιρώ) έχει να κάνει και με την τεχνητά κατευθυνόμενη λασπολογία εις βάρος των αρχαίων Ελλήνων. Το θέμα είναι σαφώς τεράστιο και δεν δύναται να αναλυθεί με μια ή δυο καταχωρήσεις φυσικά.

Ως ιδανικό ξεκίνημα θεωρώ την "ενασχόλησή" μου με κάποιους πολύ συγκεκριμένους "μύθους" που επικρατούν (κρατάει χρόνια αυτή η κολώνια κιόλας), και συγκεκριμένα την (ντε και καλά) ασέβεια των αρχαίων Ελλήνων (στο πλαίσιο της αμάθειας δηλαδή), του λεγόμενου δωδεκαθεϊσμού και της ειδωλολατρείας, αλλά ας τα πάρουμε ένα, ένα, ξεκινώντας κάπως φυσιολογικά...

Αρχαίοι Έλληνες λοιπόν: ένας λαός που έχει πάρει άριστα απ'όλους (σχεδόν...) στη φιλοσοφία, στις τέχνες, στις επιστήμες, στο εμπόριο, στον πόλεμο, στο πολιτειακό, στην αρχιτεκτονική κλπ, κλπ... Εκτός από την θρησκεία, όπου εκεί όχι μόνο έχουν πάρει κάτω από τη βάση, αλλά μηδέν για την ακρίβεια. Έτσι δεν έχουμε μάθει; Για τους πλανημένους αρχαίους Έλληνες που ήταν ειδωλολάτρες, δωδεκαθεϊστές που έσπευσαν να υιοθετήσουν τον χριστιανισμό κλπ, κλπ, κλπ... Μήπως όμως κάτι δεν πάει καλά;

Κατ' αρχήν, στα περί δωδεκαθεϊσμού γίνεται το γλέντι της αρκούδας. Ποιοι ήσαν οι δώδεκα Ολύμπιοι; Δίας, Ποσειδών, Απόλλων, Ερμής, Άρης, Ήφαιστος, Ήρα, Εστία, Δήμητρα, Αφροδύτη, Αθηνά, Άρτεμις. Σωστά; Εκ πρώτης όψεως, αυτό το πάνθεο σας φαίνεται πλήρες;
Θέλω να πω... αν προσέξετε καλά θα διαπιστώσετε κατ' αρχήν ότι... απουσιάζω εγώ πάνω απ'όλα: ο Άδης, ο άρχων του Κάτω Κόσμου, του Κόσμου των Αφανών, του μεγαλύτερου απ'όλους τους κόσμους. Πως γίνεται δηλαδή να βρίσκονται στο Δωδεκάθεο τα δυο αδέλφια, ο Δίας και ο Ποσειδώνας αλλά να μην βρίσκεται ο τρίτος αδελφός; Μήν ήταν ανύπαντρος και ο Όλυμπος ήταν μόνο για ζευγάρια; Ε, τότε την Περσεφόνη γιατί τη βούτηξε; Άσε που είχε και ολάκερο σκυλάκι (όπως ο Δίας είχε τον αετό του, ο Ποσειδώνας τα δελφίνια, ηΑθηνά τη γλαύκα κλπ). Θα μου πείτε τι; Πως ήταν στον Κάτω Κόσμο; Ωραία. Κι ο Ποσειδώνας που ήταν μέσα στη θάλασσα τι δουλειά είχε τότε στον Όλυμπο; Πρώτη σημαντική απουσία συνεπώς ο Άδης.
Αμ, με τον Πάνα τι γίνεται; Ο Παν ήταν από τις εξέχουσες θεότητες. Δώστε βάση στο όνομά: Παν (όπως λέμε "το παν", απ'όπου προκύπτει και το "σύμπαν" κ.ο.κ.. Καλό, έ;). "Συμπτωματικά" ήταν ο θεός της φύσεως, δεν είχε κανέναν ναό και λατρευόταν μόνο στην ύπαιθρο. Σημειωτέον δε ότι ο Παν συμμετείχε σε πολύ σημαντικές ιστορίες (όπως πχ στη μάχη του Δία με τον Τυφώνα). Πως γίνεται λοιπόν ένας θεός μικρός που να μην αξίζει να βρίσκεται στο δωδεκάθεο να έχει ένα τόσο... μεγάλο και βαρύ όνομα; Έξω κι αυτός δηλαδή ετσιθελικά; Άσε που ήταν άρρηκτα συνδεδεμένος με τον Διόνυσο. Χμ... Διόνυσος... Άλλη σημαντική μορφή κι αυτός. Ο αποκαλούμενος και υιός του θεού, που είχε ονοματίσει όχι μόνο Μεγάλα Διονύσια αλλά και Μικρά, που προς τιμήν του δημιουργήθηκε η Τραγωδία (τραγος+ωδή. Ουπς, τραγοπόδαρος δεν ήταν ο Πάνας είπαμε;). Ο θεός της άμπελου μεταξύ άλλων. Τι; Πως είπατε; Κρασί ίσον μεθύσι και οι αρχαιοέλληνες ήταν κρασοπατέρες; Δεν θα το'λεγα, διότι μήπως ξεχνάτε ότι η θεία κοινωνία γίνεται με κρασί, ακριβώς όπως είχε κάνει κι ο Χριστός στον Μυστικό Δείπνο; Αλλά μην ξεφεύγω. Έξω κι ο Διόνυσος; Ή μήπως ήταν μικρή η θεά Νίκη φερ'ειπείν; Να συνεχίσω αναφέροντας κι άλλους; Ήδη είμαστε στους 16 θεούς με κεντρικό ρόλο...
Πέραν αυτών όμως, υπήρχαν και οι μικρότερες θεότητες (Νύμφες, Μούσες, Νηρηίδες, Μοίρες κλπ), οι ημίθεοι κλπ, άπαντες εβρισκόμενοι λιγότερο ή περισσότερο στα πέριξ του Ολύμπου. Άρα μήπως κάτι δεν πάει καλά με την έννοια "δωδεκάθεο" και τα παράγωγά της; Για την ακρίβεια οι αρχαίοι Έλληνες ήσαν πανθεϊστές (ή πολυθεϊστές, πείτε το όπως θέλετε. Το ίδιο είναι άλλωστε) αλλά μόνο έτσι δεν ονομάζονται. Δεν αντιλέγω ότι η "κεντρική οικογένεια" αποτελείτο από τους δώδεκα, αυτό έχει να κάνει πιο πολύ με τα αριθμοσοφικά παιχνίδια των αρχαίων (12 και οι μήνες πχ) παρά με κάποιον άλλον λόγο.

Πάμε τώρα στα περί ευσέβειας των Ελλήνων. Αν ένας αρχαίος ήθελε να ονομάσει το νεογέννητό του απευθυνόταν πρώτα στο Μαντείο των Δελφών. Καμιά εκστρατεία δεν ξεκινούσε αν πρώτα ο Απόλλων δεν είχε δώσει τον χρησμό του, ούτε αν οι οιωνοί που έστελναν οι θεοί δεν ήταν θετικοί. Χρησμός, για το που θα χτιστεί κάποια πόλη, για το πότε θα παρθεί κάποια σημαντική απόφαση κλπ, κλπ. Μετά από κάθε νικηφόρο μάχη κάθε πόλη δώριζε το εν δέκατο των λαφύρων στο Μαντείο των Δελφών ή και σε άλλους ναούς. Ομοίως υπήρχαν γεωργικές δωρεές σε ναούς κλπ. Οι θρησκευτικές εορτές δε, είχαν πάντοτε επίσημο χαρακτήρα και η πάσης φύσεως ασέβεια τιμωρείτο αυστηρά (βλέπε Αλκιβιάδη στον Πελοποννησιακό Πόλεμο). Η επίσημη δικαιολογία που εσύρθη ο Σωκράτης στο δικαστήριο ήταν ότι εισήγαγε "καινά δαιμόνια", ήτοι ότι προσέβαλλε τους πατρώους θεούς (η μία από τις δύο δηλαδή). Μετά τον νικηφόρο αγώνα (διαρκείας) κατά των Μήδων, οι Έλληνες ππανηγύριζαν πάνω απ'όλα για το ότι είχαν θριαμβεύσει οι θεοί τους. Μήπως μας είναι άγνωστο το ότι κάθε πόλη είχε κάποιον προστάτη θεό, ακριβώς όπως οι σημερινές έχουν κάποιον πολιούχο άγιο; Ήταν τυχαίο ότι στις τραγωδίες πάντοτε ο "από μηχανής θεός" έδινε το έναυσμα για την κάθαρση του πρωταγωνιστή; Έχετε διαβάσει κάποιο αρχαίο κείμενο; Αν ναι, πόσες φορές (αναρίθμητες) έχετε δει να γράφει "μά το Δία", "μα τους θεούς" κλπ; Κι αυτό συμπτωματικό; Άρα μήπως κάτι δεν πάει καλά κι εδώ; Μήπως και πάλι έχουμε μάθει κάτι λάθος; Μήπως οι αρχαίοι Έλληναες ήταν ευσεβέστατοι κι εμείς τα'χουμε μάθει αλλιώς;

Ήταν όμως ειδωλολάτρες, "λέει". Σάμπως οι χριστιανοί με τις αναρίθμητες εικόνες τι είναι δηλαδή; Εκτός βέβαια αν ορίζουμε ως "είδωλο" μόνο το άγαλμα κι όχι και την εικόνα (ή το τοτέμ και δεν ξέρω κι εγώ τι άλλο ακόμη). Αλλά ακόμη κι έτσι αν είναι, οιαρχαίοι δεν έβγαζαν τα αγάλματά τους σε περιφορά μπας και βγάλουν κανά (κι άλλο) φράγκο. Τουλάχιστον όμως οι αρχαίοι Έλληνες είχαν καλαίσθητα αγάλματα, αριστουργήματα στο σύνολό τους που τα θαύμαζες ατελείωτα, όχι εικόνες με βλοσυρό και αυστηρό ύφος. Βέβαια σε αυτό έπαιζε ρόλο το γεγονός ότι οι αρχαίοι συνήθιζαν να κοιτάζουν κατάματα τους θεούς τους και να τους χαμογελούν (δίτι τέτοια ήταν η φύση της θρησκείας τους, η οποία πήγαζε από το εσωτερικό τους, από τον εαυτό τους), όχι να σκύβουν το κεφάλι, να γονατίζουν και τους φοβούνται (όπως πράττουν οι ένδοξοι απόγονοί τους). Στα περί ειδωλολατρείας όμως πάλι, μην ξεφεύγω. Πιστεύω πως όλοι γνωρίζουμε την ιστορία της εικονομαχίας στο Βυζάντιο. Τι ακριβώς ήταν αυτή; Μια μάχη με μεγάλο βάθος χρόνου ανάμεσα σε όσους ήθελαν τις εικόνες (θεωρώντας τες ιερά κειμήλια) και όσους δεν τις ήθελαν (θεωρόντας τες ειδωλολάτρες όσους τις προσκυνούσαν). Είχε χυθεί αίμα στο όνομα της εικονομαχίας,. μην τα ξεχνάμε αυτά, κι αυτό σημαίνει πως από τότε υπήρχαν οι σχετικές έριδες. Ενδιαφέρον, έτσι; Φυσικά οι εικόνες ως γνωστόν κέρδισαν τη μάχη, με αποτέλεσμα κι εμείς να εορτάζουμε σήμερα την Κυριακή της Ορθοδοξίας, αλλά το θέμα δεν είναι εκεί: βρίσκεται στα δύο μέτρα και τα δύο σταθμά... Ειδωλολάτρες οι μεν, φυσιολογικοί οι δε; Κάτι δεν μου πάει καλά ρε παιδιά, μην σας το κρύβω...

Μήπως τα πράγματα είναι λίγο αντιφατικά; Μήπως οι αρχαίοι Έλληνες δεν ήταν οι αμαθείς που έχουμε διδαχθεί; Μήπως τα πράγματα είναι πολύ διαφορετικά αλλά για κάποιους λόγους "έπρεπε" να τα διδασκόμαστε έτσι; Και αν τελικά δεν ισχύουν όσα έχουμε μάθει, τι είναι αυτό που ισχύει και κανείς δεν μας λέει; Σε πρώτη φάση αυτά τα (πολύ) ελάχιστα και γενικά. Θα επανέλθω, έχει πολύ ψωμί αυτή η ιστορία και με ενδιαφέρει πάρα πολύ...