Και ναι, ήγγικεν η ώρα να γράψουμε και κάτι πραγματικά σοβαρό.
...για το οποίο βέβαια θα απαιτηθεί να κάνουμε πολλαπλές εισαγωγές σε διάφορα σημεία του κειμένου. Οι λόγοι θα γίνουν κατανοητοί κατά το διάβασμα (όσοι αντέξουν δηλαδή διότι θα βγει μεγάλο... :) ).
Κατ' αρχήν, ας προσεγγίσουμε τον ορισμό της γλώσσας στην χώρα μας έτσι όπως έχει διαμορφωθεί τις τελευταίες δεκαετίες: πρόκειται για το αμιγώς σεξουαλικό όργανο που καταχρηστικά λειτουργεί και ως μέσον ομιλίας.
Παρατήρηση πρώτη: ως γνωστόν το λέγειν (ήτοι ο προφορικός λόγος) είναι τελείως διαφορετικό από το γράφειν (ήτοι τον γραπτό λόγο). Παρομοίως και ένεκα της τεχνολογικής επανάστασης των τελευταίων ετών οφείλουμε να προσθέσουμε ότι και το γράφειν με τη σειρά του είναι τελείως διαφορετικό από το πληκτρολογείν. Διότι όποιος νομίζει ότι επειδή πληκτρολογεί αυτομάτως γράφει, πλανάται πλάνην οικτράν. Καμία σχέση...
Προφανώς θα νομίζετε ότι ο λόγος ύπαρξης του παρόντος κειμένου (και κατ' επέκτασιν τσιτώματος των νεύρων σας) είναι η λεξιπενία που γιγαντώνεται με την πάροδο των ετών. Εν μέρει ισχύει, δεν είναι το επίκεντρο όμως. Ένας λεξιπένητας, για παράδειγμα, μπορεί να χρησιμοποιεί τη σωστή γραμματική και σύνταξη, κάτι που στην Ελλάδα δε συμβαίνει, άρα είναι πολυπλοκότερο το πρόβλημα. Επιτρέψτε μου, λοιπόν, να ξεκινήσω διηγούμενος τη δική μου γλωσσική ιστορία...
Ως μαθητής που ξεκίνησα να μαθαίνω ελληνικά πάνω στην αλλαγή των αρχών της δεκαετίας του 80, πολλάαααα χρόνια μετά συνειδητοποίησα ότι είχα πέσει θύμα μιας άτυπης κόντρας νέας δημοτικής και δασκάλων που την αρνούνταν πεισματικά. Το πρόβλημα ήταν ότι επειδή η νέα δημοτική ως γλώσσα ήταν τόσο γελοία, είχε βρει και φανατικούς υποστηρικτές οι οποίοι την έβλεπαν απλώς ως μέσο για λιγότερη δουλειά. Εξάλλου μην ξεχνάμε ότι η δεκαετία του 80 στην Ελλάδα ως δεκαετία του σοσιαλισμού είχε καταντήσει και δεκαετία δηθενισμού, συνεπώς η δημοτική ως δήθεν γλώσσα ήταν ό,τι έπρεπε ως προς τις επιταγές των εποχών. Όλοι αυτοί, λοιπόν, υπό τις ευλογίες μερικών εξαιρετικά αχρήστων υπουργών παραπαιδείας (τελευταίο δείγμα η Μίσηζ Ντιαμαντοπούλου και οι επιθυμίες της για αγγλική ως επίσημη γλώσσα) που είχαν δει την Παιδεία ως παιχνίδι (πχ με τον ασταμάτητο βιασμό των αρχαίων ελληνικών κλπ) το μόνο που κατάφεραν ηταν να δημιουργήσουν γεννεές ολόκληρες που πολύ απλά δεν ξέρουν ούτε τι μιλάνε, ούτε γιατί το μιλάνε έτσι κι όχι αλλιώς. Δεν είναι τυχαίο ότι πλέον ελάχιστοι γνωρίζουν γραμματική και συντακτικό (διότι "γνωρίζω" συνεπάγεται ότι είμαι και σε θέση να εξηγήσω).
Μερικά απλά παραδείγματα:
α. τρένο ή τραίνο;
β. Μανόλης ή Μανώλης;
γ. τοις μετρητοίς ή της μετρητής;
δ. γιατί ανέκαθεν και όχι από ανέκαθεν;
ε. απλά ή απλώς;
κ.ο.κ.
Και μόνο που μπορούμε να βρούμε κυριολεκτικώς χιλιάδες τέτοια παραδείγματα δείχνει ότι η γλώσσα μας βρίσκεται σε παρακμή. Διότι η γλώσσα παρόλο που τρόπον τινά είναι ζωντανός οργανισμός άρα δικαιολογείται και να εξελίσσεται, αντί να εξελίσσεται παρακμάζει και αυτό επειδή την χρησιμοποιούν αγράμματοι.
Και ο υπ'αριθμόν ένα αγράμματος αυτού του έθνους είμαι εγώ.
Ναι, δεν ντρέπομαι να το ομολογήσω.
Και ξέρετε γιατί; Διότι επί σειρά ετών μάθαινα ό,τι γούσταρε να μου διδάσκει ο καθένας. Την πρώτη χρονιά -για να φέρω ένα απλό παράδειγμα- μάθαινα από τον παλαιάς κοπής δάσκαλο ότι όταν το όμικρον τονίζεται σε κάποιες περιπτώσεις αυτομάτως μετατρέπεται σε ωμέγα. Την δεύτερη χρονιά όμως επειδή ο δάσκαλος ήταν πιο... συνδικαλιστής, μάθαινα ότι αυτό δεν ισχύει και ότι με τα νέα δεδομένα σχεδόν όλα τα όμικρον μένουν όμικρον. Την τρίτη χρονιά ξαναγύρναγα στο ωμέγα, και πάει λέγοντας. Το ίδιο συνέβαινε τόσο στο γυμνάσιο, όσο και στο λύκειο, με τη διαφορά ότι ο βιασμός συμπεριελάμβανε και τ'αρχαία πλέον αλλά με πιο "επιστημονικό" τρόπο τούτη τη φορά: αν κάτι δεν το κατανοούσε ούτε καν ο καθηγητής το ανέφερε (απλώς έως και καθόλου) και πήγαινε στο επόμενο. Εάν ήταν κάτι εύκολο, έκανε αναλύσεις επί αναλύσεων για να δείξει πόσο καλός είναι στο μάθημα.
Ποιο ήταν το αποτέλεσμα όλων αυτών; Μα φυσικά ένας γλωσσικός χυλός, δίχως κανόνες, δίχως όρους, δίχως μέτρα και σταθμά. Η γλώσσα έχει ένα τεράστιο μειονέκτημα: δεν είναι μαθηματικά. Στα μαθηματικά 1+1 θα κάνουν πάντα 2 στο δεκαδικό σύστημα. Φυσικά 2 μπορεί να μας δίνει και το 4-2, αλλά αυτό δεν αλλάζει την αξία της πράξης 1+1. Στη γλώσσα όμως -έτσι όπως την έχουμε καταντήσει- 2 μπορείς να πάρεις πλέον ακόμη κι από την πράξη 2^3+6. Πως είναι δυνατόν, θα αναρωτηθείτε; Μα αφού πλέον οι περισσότεροι δεν είναι σε θέση να διαχωρίζουν το σωστό από το λάθος, λογικό δεν είναι κάποια στιγμή να επικρατεί το λάθος ως σωστό; Ο μέγας γλωσσολόγος Μπαμπινιώτης, φερειπείν, δεν ήταν που έγραφε ότι πλέον και το από ανέκαθεν είναι σωστό αφού έτσι χρησιμοποιείται; Συνεπώς καλά του είχαν κάνει προ ετών τα μπαόκια όταν σε απάντηση για το βούλγαροι είχαν φτιάξει ένα πολύ ενδιαφέρον συνθηματάκι με το πουτάνα (προκειμένου να επικρατήσει και να καθιερωθεί ως κανών).
Όπως και να'χει, και εγώ (όπως μερικά άλλα εκατομμύρια) κατάφερα να... επιβιώσω αυτό το αριστουργηματικό σύστημα Παιδείας, συμπεριλαμβανομένης της τριτοβάθμιας με τη γνωστή της πχιότητα κιόλας. Το πρόβλημα όμως ήταν ότι κάπου στο ενδιάμεσο ξεκίνησα να διαβάζω συστηματικά βιβλία. Έτσι, για την πάρτη μου. Κάποια, φυσικά, ήταν γραμμένα στα στάνταρ της νέας δημοτικής, τουτέστιν γλωσσικώς ανούσια. Κάποια άλλα όμως που είχαν γραφτεί από απείρως πιο μορφωμένους ανθρώπους περιείχαν μια πολύ πιο δύσκολη γλώσσα, που αν και επί χρόνια δεν κάθησα ποτέ να μελετήσω κάποια στιγμή συνειδητοποίησα ότι μου είχαν περάσει υποσυνείδητα πολλούς κανόνες. Ποιο είναι το αποτέλεσμα όλων αυτών; Ένας βαρβαρισμός, ένα συνοθύλευμα που αποτελείται από κανόνες της δημοτικής, της καθαρεύουσας και της αρχαίας, ως διαπιστώνετε από τα κείμενά μου.
Μέσα σε όλ'αυτά έρχονται να προστεθούν και τα ουκ ολίγα ορθογραφικά λάθη που κάνω, τα οποία έχουν αν μη τι άλλο ενδιαφέρουσα προέλευση: πολλά εξαυτών (για την ακρίβεια τα περισσότερα) οφείλονται στην ταχύτητα (και τον τρόπο) που γράφω (η μεν ταχύτητα κυριολεκτικώς... ταχύτατη, ο δε τρόπος σχεδόν τυφλός από την ανάποδη: αντί να κοιτάω την οθόνη κοιτάω το πληκτρολόγιο). Κάποια άλλα οφείλονται στην καθεαυτή πληκτρολόγηση: δεδομένου ότι μου αρέσει το γράφειν, έχω μέτρο σύγκρισης με το πληκτρολογείν και αυτό που έχω διαπιστώσει είναι ότι στον υπολογιστή κάνω λάθη που φυσιολογικά δεν κάνω ποτέ (και που έχω αναγνωρίσει ότι δεν οφείλονται στην ταχύτητα κιόλας). Αυτό σημαίνει ότι αλλιώς αντιδρώ γράφοντας κι αλλιώς πληκτρολογώντας (κάτι που τέλος πάντων είναι φυσιολογικό μιας και πρόκειται για διαφορετικές λειτουργίες του εγκεφάλου). Το αποτέλεσμα όλων αυτών είναι πραγματικά εκρηκτικό. Η αλήθεια είναι ότι κάποιες φορές βλέπω κάποια ορθογραφικά μου λάθη τόσο κραυγαλέα που εκνευρίζουν ακόμη κι εμένα. Μπαίνω και τα διορθώνω άμεσα. Κάποια άλλα δεν με ενδιαφέρουν όμως και τ'αφήνω ως έχουν. Γιατί δεν με ενδιαφέρουν; Διότι δεν έχω πρόβλημα να δείξω ότι κάνω ορθογραφικά λάθη, μιας και τα ορθογραφικά μου λάθη δεν οφείλονται στο ότι δεν διάβαζα μικρός, ούτε στο ότι ήμουν στούρνος, αλλά στο ότι έτσι με έφτιαξαν αυτοί που ήταν υποχρεωμένοι (και πληρώνονταν) να με μορφώσουν. Ο γλωσσικός φρανκενσταϊνισμός μου, λοιπόν, είναι κάτι που οφείλει να δημιουργεί τύψεις σε δασκάλους και καθηγητές και όχι σε'μένα. Εμένα με κάνει να αισθάνομαι απλώς απογοήτευση επειδή αν και έχω την τύχη να μιλάω την πληρέστερη γλώσσα του πλανήτη, δεν είμαι σε θέση να τη χρησιμοποιώ σωστά και το χειρότερο, τις περισσότερες φορές δεν το καταλαβαίνω κιόλας.
Πάω για καφέ.
Πόσοι γνωρίζουν ότι αυτό το πράγμα δεν στέκει γραμματικώς τε και συντακτικώς; Και όμως είναι από τις πλέον καθημερινές εκφράσεις προς πάσα χρήση (όχι μόνο για καφέ δηλαδή).
Πριν κάποια χρόνια είχα γνωρίσει διαδικτυακά ένα παλικάρι που εξελίχθηκε σε πολύ καλό (φ)ίλο κιόλας, άσχετα αν μετά χαθήκαμε. Αυτό το παιδί, λοιπόν, είχε μια μανία με την ετυμολογία. Μέρος αυτής της μανίας το πέρασε και σε'μένα (ή μάλλον, εγώ το απορρόφησα).
Με αυτό το (φ)ίλο -καθώς και με άλλους- γράφαμε σε ένα πολύ... εξειδικευμένο φόρουμ, μόνο που γράφαμε για ο,τιδήποτε άλλο πέραν της "εξειδικεύσεως". Κάποια στιγμή λοιπόν σε μια κουβέντα πάνω γυρνάω και τον ρωτάω "αυτό πως στέκει ετοιμολογικώς;". Και με "ξεκίνησε" κανονικά και με το νόμο: "Ετυμολογικώς εκ του έτυμος δηλαδή αληθινός θες να πεις", με διόρθωσε άμεσα και με αρκετή αυστηρότητα... Και όμως, θα έβαζα και το χέρι μου στη φωτιά τότε -πριν κοντά 10 χρόνια- ότι το ορθόν ήταν με όμικρον ιώτα. Γιατί; Μα διότι έτσι μου φαινόταν λογικό. Δεν ήξερα, βλέπετε, ότι υπήρχε λέξη έτυμος.
Αλήθεια, έχετε διερωτηθεί γιατί έχει αφαιρεθεί η ετυμολογία από τα μαθήματα του λυκείου; Δηλαδή είναι χρήσιμα τα θρησκευτικά, η ανθρωπολογία, η οικιακή οικονομία αλλά δεν είναι χρήσιμη η ετυμολογία; Τι ρωτάω, ε;
Ένα κλασικό λάθος που κάνει πάρα πολύς κόσμος είναι η μετάθεση του ήτα και του ύψιλον.
Κηνυγός για παράδειγμα. Ή μύνημα. Στο απαίδευτο μάτι αμφότερα δείχνουν σωστά. Εδώ όμως δεν μιλάμε για ένα απλό λαθάκι αλλά για μία ολόκληρη εσφαλμένη νοοτροπία. Αν γνωρίζαμε όμως έστω και την ελάχιστη ετυμολογία θα ξέραμε ότι κύων (σκύλος) + άγω(οδηγώ) μας δίνουν τον κυνηγό, δηλαδή αυτόν που οδηγείται από τον σκύλο. Κατ' αντιστοιχίαν, μήνυμα εκ του μηνύω κ.ο.κ.
Ένας άλλος ενδεικτικός βαρβαρισμός είναι και η χρήση του επιθέτου πολύς. Ο πολύς, η πολλή, το πολύ. Πολύ κρύο σήμερα. Πολλή βροχή χθες. Δυστυχώς αμφότερα έχουν αντικατασταθεί από το αισχρό (ίσως... άκλιτο) πολύ. Πολύ βροχή, πολύ δουλειά, άι σπηκ ήνγκλαντ βέρυ μπεστ, χρησιμοποιάω άψογα όλες τις ελληνικές λέξεις κλπ.
Όλα αυτά όμως προκύπτουν από την εξής αμαθή παρανόηση: δεν είμαστε εξοικειωμένοι με λέξεις που δεν έχουν τις κλασικές καταλήξεις που έχουμε διδαχθεί. Γνωρίζουμε πχ ότι ένα ουσιαστικό μπορεί να λήγει σε -ος, -ης κλπ. Δεν έχουμε μάθει όμως ότι μπορούν να τελειώνουν και σε -ξ, -ψ. Ως επίσης για να συμπεριλάβουμε (δίχως περαιτέρω προσδιορισμούς) ελληνικές λέξεις μπορούν να λήγουν σε -υ, σε -ύω κλπ, κλπ. Δεν υπάρχει λόγος να λέμε η νυξ αντί για νύχτα, δεν θα πάθουμε τίποτε όμως αν ξέρουμε ότι το "πρωτότυπο" είναι νυξ. Αν ξέραμε ότι το ρήμα είναι μηνύω θα ξέραμε και ότι το ουσιαστικό γράφεται μήνυμα και όχι μύνημα. Επίσης, όσο κι αν δεν κάθεται στο μάτι, δεν είναι βαρής αλλά βαρύς. Ή αν δεν είχαμε τον που, δεν θα είχαμε και το ποδήλατο (< πους+ελαύνω). Πλάκα δε, είναι και η άλλη: ενώ υπάρχουν τόσες λέξεις που λήγουν σε ύψιλον, αν ρωτήσεις κάποιον να σου πει μερικές το πιθανότερο είναι ότι δεν θα σου πει καμία, θα κολλήσει! Ή μήπως να θυμηθώ τις καταλήξεις -ων και -ον, όπου βλέπεις συχνά να γράφουν το πρέπων, ή ο πρέπον, όταν το ωμέγα πάει στο αρσενικό και το όμικρον στο ουδέτερο... Καλά, για το θηλυκό ούτε λόγος να γίνεται: κάτι μυστήριες λέξεις τύπου ευτυχήσασα μάλλον παραπέμπουν μόνο στη Σάσα Μπάστα. Κατ' αντιστοιχίαν, εκτέλεση εν ψυχρώ λαμβάνει χώρα και στα ρήματα γενικώς και ειδικώς. Ναι μεν οι χρόνοι έχουν απλοποιηθεί, αλλά σε πλείστες όσες περιπτώσειςτο αποτέλεσμα είναι τουλάχιστον ηχητικός συνδυασμός χλέπας με ταυτόχρονη προσπάθεια ρεψίματος. Διότι μεταξύ άλλων έχουμε λησμονήσει ότι η ανάγκη για δημιουργία γλώσσας προέκυψε μεν για την επικοινωνία, βασίστηκε όμως σε κάτι πραγματικά απλό: να ακούγεται ωραία ενόσω είναι χρηστική. Ναι μεν το έκλαβα μπορεί να αρμόζει εις τη δημοτική (η οποία δημιοτική θα έπρεπε να λέγεται, αλλά τέλος πάντων), αλλά η αλήθεια είναι ότι παραπέμπει μάλλον σε μπακλαβά. Αντιθέτως το εξέλαβα, με την αρχαιοπρεπή αύξηση δηλαδή μοιάζει (κι ακούγεται) σχεδόν αρχοντικό.
Δύο ακόμη περιπτώσεις με εξαιρετικό ενδιαφέρον είναι το εξεπλάγην το οποίο έχω δει κάποιες φορές ως... εκπλήχτηκα (πιθανώς εκ του αγγλικού εκπλήκτικ) και το άκλιτο "του επικεφαλή", το οποίο ευτυχώς απ'όσο θυμάμαι δεν έχει τύχει να δω πιο αρχαιοπρεπώς ως "του επικεφαλούς". Επίσης, ενδιαφέρον έχει να τονίσουμε ένα ακόμη κλασικό λάθος (που και προσωπικά γράφω από σχεδόν συνήθειο): το Στάδιο Καραϊσκάκη υποδηλώνει ότι το στάδιο είναι ιδιοκτησίας Γεωργίου Καραϊσκάκη. Απεναντίας το Στάδιο Καραϊσκάκης δείχνει ότι έχει κτιστεί ή ονομαστεί προς τιμήν του Γεωργίου Καραϊσκάκη. Τα... "μεμονωμένα" παραδείγματα δεν έχουν τέλος.
Σε αυτό το σημείο όμως το πράγμα αρχίζει να γίνεται σχεδόν κωμικό. Διότι αν απαλείψουμε τέτοιους κανόνες όπως την αύξηση, αυτομάτως διαγράφουμε μερικές χιλιάδες λέξεις από την ελληνική γλώσσα. Δεν υπάρχει άλλος τρόπος πχ να πούμε "πεπραγμένα" ή "βεβαρυμένο" διότι άλλο το βαρύ κι άλλο το βεβαρυμένο. Ως επίσης δεν υπάρχει τρόπος να πούμε ακόμη και... έκλεψε δίχως το παρελθοντικό έψιλον, παρόλο που το αυτό ε- έχει καταργηθεί πλην... εξαιρέσεων. Παρομοίως (και ουχί παρόμοια, μιας και το πρώτο είναι επίρρημα, το δε δεύτερο επίθετο) μεγάλη πλάκα έχουμε και με την πάλαι ποτέ κραταιά δοτική, η οποία αν και κατηργημένη δεκαετίες τώρα, δε λέει να το κουνήσει ρούπι. Ναι μεν μπορείς να πεις με τον καιρό αντί για εν καιρώ, έλα όμως που δεν μπορείς να πεις αλλιώς επί τοις εκατό. Ακριβώς όπως μπορείς να πεις σε αντίθεση αντί για εν αντιθέσει, αλλά δεν μπορείς να πεις αλλιώς εν ψυχρώ. Δε λέει να φύγει με τίποτε αυτή η ρημάδα η δοτική σε πείσμα των αμαθών και των γλωσσοκάπηλων. Η αλήθεια είναι βέβαια ότι έχουν γίνει μερικές απόπειρες στο παρελθόν να διασταυρωθεί ποντίκι με αιλουροειδές, αλλά μιας και η τεχνολογία δεν έχει φτάσει ακόμη σε τέτοια επίπεδα βαρβαρισμοί τύπου επί της εκατό δεν κατάφεραν να επιβιώσουν: η εκατό, της εκατό, την εκατό (άκλιτο. Για τους πιο ριψοκίνδυνους υπάρχει και η εκατό της εκατής την εκατή)... Έλεος.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν και οι... συνθέσεις. Εκεί κι αν γίνεται το έλα να δεις. Ένα από τα κλασικότερα λάθη είναι το παρεμπιπτόντως: παρά+εν+πίπτω. Το αξιοπερίεργο είναι ότι παρόλο που κανείς θα πει επίπτει (όλοι εμπίπτει λένε), οι περισσότεροι τρώνε ακριβώς το ίδιο μι στο παρεμπιπτόντως και γράφουν παρεπιπτόντως. Και φυσικά μην ξεχνάμε την πολύπαθη παθητική φωνή (κάποτε υπήρχε και μέση αλλά ας μην το μπλέκουμε) όπου πλέον τείνει να γίνει ένα με την ενεργητική: κάθετε αντί για κάθεται, χαίρεται (προσφώνηση) αντί για χαίρετε κλπ. Το έλα να δεις και ουδείς βλέπει τη διαφορά. Όλα είναι φυσιολογικά, όλα είναι μπαμπινιώτικα...
Εδώ όμως υπάρχει και κάτι ακόμη πιο ύπουλο: η αλήθεια είναι ότι η ορθογραφία είναι το εύκολο κομμάτι της γλώσσας. Το πραγματικά δύσκολο είναι τα σημεία στίξης και κυρίως οι τόνοι. Δεν ξέρω αν έχετε παρατηρήσει ότι πλέον η πλειοψηφία απαξιοί (χμ, όμικρον ιώτα είναι αυτό;) να βάλει τόνους όταν γράφει. Πριν κάποια χρόνια αυτό ίσχυε μόνο κατά την πληκτρολόγηση. Πλέον πιάνει και τα χειρόγραφα, δείγμα ότι οι ιοί των υπολογιστών μπορύν να περάσουν και στην καθημερινότητα. Φυσικά δεν το συζητάμε να το μπλέξουμε κι άλλο γράφοντας με τον "πατροπαράδοτο" τονισμό, δηλαδή με πνεύματα και πλήρεις τόνους (εγώ δεν ξέρω πάντως, το παραδέχομαι. Το πρόβλημα είναι ότι δεν το παραδέχονται κι εκείνοι που... ξέρουν). Και φυσικά για τα σημεία στίξης, ούτε λόγος να γίνεται. Ιδίως αυτό το ρημάδι το κόμμα που μπορεί να αλλάξει άρην τα πάντα σε μια πρόταση έχει καταντήσει πόρνη της σειράς. Φυσικά στην χώρα του ξερολισμού, του ωχαδελφισμού και της απολύτου ισοπέδωσης αυτά δεν έχουν καμία σημασία. Αν τολμήσει κανείς έστω και να διαννοηθεί ότι θα σκεφτεί πως θα του περάσει από το μυαλό να προτείνει να εξεταστεί το ενδεχόμενο να αφαιρεθούν τα παντελώς άχρηστα θρησκευτικά από τα σχολεία, αυτομάτως θα χαρακτηρισθεί από προδότης και ανθέλληνας (διότι μην ξεχνάμε ότι ελληνισμός και ορθοδοξία είναι έννοιες... ταυτόσημες) έως δεν ξέρω κι εγώ τι άλλο. Αν όμως αφαιρέσει την ετυμολογία, διαγράψει τους τόνους, βιάσει παρά φύσει την Παιδεία, αυτομάτως εισάγει νεοτερισμούς και μεταρρυθμίσεις για το καλό της Παιδείας (το καλό το έχουμε διαπιστώσει και στην πράξη βεβαίως, βεβαίως).
Αλήθεια, έχετε κάτσει ποτέ να κάνετε στον εαυτό σας ένα πολύ απλό τεστάκι; Να πείτε πχ μια αντωνυμία, μια μετοχή, μια άκλιτη λέξη, ένα ρήμα σε υποτακτική, ένα απαρέμφατο. Έχετε κάτσε ποτέ να ελέγξετε αν μπορείτε να προσδιορίσετε τι σημαίνει παροξύτονο ή τι είναι ο επιθετικός προσδιορισμός; Οι περισσότεροι δεν μπορούν διότι πολύ απλά δεν ξέρουν (κι επειδή τω όντι υπάρχουν και αρκετοί που ξέρουν, καλό θα είναι να μην κρίνουν εξιδίων τα αλλότρια). Είναι τόσο αυτοματοποιημένα όλα (αποτελέσματα της παπαγαλίας) που δεν ξέρουν να απαντήσουν σε τόσο απλά γλωσσικά θέματα. Ή για να το πούμε και αλλιώς, γιατί να έχουμε άγνωστες λέξεις; Για ποιον λόγο; Ξέρετε τι σημαίνει ένθα; Οπώσουν; Όστις; Επέκεινα; Ενθέδε; Αναφανδόν; Χμμμ.... ωραία λέξει το αναφανδόν. Το φαίνομαι το ξέρουμε. Τον άφαντο τον ξέρουμε. Το φως το ξέρουμε. Ακόμη και την φαεινή ιδέα ξέρουμε. Το αναφανδόν δεν το ξέρουμε όμως, κι ας έχουν όλα ρίζα στο φάος(φως). Και το χειρότερο είναι ότι δεν πάει καν το μυαλό μας ενώ στην πραγματικότητα είναι τόσο απλό.
Πόσω (ωμέγα είναι αυτό;) δε μάλλον εγώ, ο αμαθής που έχω επιλέξει να μεταφέρω γραπτώς τον προφορικό μου λόγο (διότι ενσυνείδητα γράφω προφορικά και ουχί γραπτά, εάν νοείτε τη διαφορά). Φυσικά για να το πράξω αυτό έχω θέσει μερικούς δικούς μου κανόνες, όπως για παράδειγμα το να αποφεύγω τη μιαρή γκριζολυκογραφή (ελληνιστί greeklish), την οποίαν πρέπει να είσαι και πολύ ηλίθιος για να χρησιμοποιείς (και δεν αναφέρομαι πχ σε κάποιον που συμπτωματικά μπορεί να χρησιμοποιεί πληκτρολόγιο που δεν διαθέτει το ελληνικό αλφάβητο). Ή όπως το να μη διορθώνω τα ορθογραφικά μου λάθη, κατά πως προείπα.
Γιατί να τα σβήσω δηλαδή; Υπάρχει λόγος;
Παρατήρηση δεύτερη: ακόμη και ο προφορικός λόγος έχει ένα όριο. Μην ξεχνάμε ότι η γλώσσα έχει τέτοια δυναμική που μπορεί να περνάει άπειρο αριθμό πληροφοριών. Χρειάζεται μήπως να αναφέρω τα τελειότερα δείγματα... προφορικής γραφής που δεν είναι άλλα από τα Ομηρικά Έπη, εκ του ειπείν; Τα Έπη, ήταν προφορικά. Κάποια στιγμή -ευτυχώς για την ανθρωπότητα- κάποιοι αποφάσισαν να τα καταγράψουν. Προφορικός λόγος, λοιπόν, δεν σημαίνει απλοποιημένη γλώσσα σε βαθμό ξεφτίλας. Εξάλλου οι αρχαίοι επί αιώνες προφορικά τα μάθαιναν όλα. Όταν αποφάσισαν να οργανωθούν λίγο περισσότερο, τα μαθήματα που επέλεξαν ήταν συγκεκριμένα και προπάντων, λίγα. Όχι σαν τα σημερινά χάλια μας που χάριν των κυβερνώντων έχουμε ένα από τα πλέον άχρηστα εκπαιδευτικά συστήματα το οποίο παρά τον τεράστιο αριθμό μαθημάτων και πληροφοριών βγάζει κόσμο αγράμματο ακόμη και στον προφορικό λόγο.
Ένας από τους λόγους που μέσα σε τούτο 'δώ το βλόγι παραφράζω τεχνηέντως και σκοπίμως πολλές λέξεις (όπως για παράδειγμα η χρήση άρθρου αιτιατικής με κατάληξη οριστικής, πχ τους πολιτικοί) είναι ακριβώς αυτός: το γεγονός ότι έχω πλήρη επίγνωση της αμάθειάς μου στα γλωσσικά με βοηθάει να βλέπω πολλά μαργαριτάρια άλλων (εκτός των δικών μου). Λεπτομέρεια: πολλοί εξαυτών καμαρώνουν ωσάν γύφτικα σκερπάνια για τη γλωσσική τους δεινότητα με αποτέλεσμα να παραθέτουν γραπτά μνημεία εναργούς μαλακίας. Μάλιστα έχω παρατηρήσει και το εξής: όσο πιο πολύ εθνικίζει κάποιος (με την έννοια του πιθηκίζει), τόσο πιο πολλές γλωσσικές παπαριές πετάει -αυτό κι αν είναι μυστήριο. Επειδη, λοιπόν, εκ γεννετής είχα το διαολάκι μέσα μου, δεν θα μπορούσα να μην ισοπεδώνω χαρακτηριστικά τέτοιες κωμικοτραγικές καταστάσεις (εξου και τα περί αττικής σύνταξης που πετάω συχνά-πυκνά). Φυσικά δεν εντάσσω σε αυτή την τακτική και την λεξιπλαστική δυνατότητα της ελληνικής γλώσσας που σε κάποιες περιπτώσεις χρησιμοποιώ (παρόλο που αυτή αν και ορθή, παρεξηγείται πολλάκις). Και φυσικά, όπως από μόνος μου κάθομαι και στηλιτεύω ενίοτε τα δικά μου λάθη, γι'αυτόν τον λόγο μπορώ να στηλιτεύω και των υπολοίπων όταν θέλω. Τουλάχιστον από την πλευρά μου το προσπαθώ και δεν τ'αφήνω.
Θυμάμαι μια φορά είχα διαβάσει σε ένα κείμενο του polse να λέει "της οικογένειως" σε κάποιο "αντίστοιχο" θεματάκι που είχε επιλέξει. Δεν μου'χε μείνει άντερο (τα λέει και γουστόζικα ο ι-μπαγάσας ο... Βατραχοκλής!) κι αυτό επειδή είχε παρουσιάσει συνοπτικά αυτό το τόσο αστείο θέμα με τόσο εύστοχο τρόπο: πόσοι και πόσοι δεν ξέρουν να μιλάνε και τους μάρανε η αρχαιοπρεπής κατάληξη γενικής εις -έως (προφανώς το πέως εξαιρείται). Ακριβώς έτσι είναι. Αυτό που πολλοί... γραμματιζόμενοι ισχυρίζονται ότι πχ το "να με πεις" των βορειοελλαδιτών είναι λάθος, δεν ισχύει. Είναι ορθότατο, απλώς πρόκειται για γλωσσικό ιδιωματισμό (ακόμη κι από τα... σταυρόλεξα ξέρουμε ότι το αττικό την δωρικά είναι ταν). Και φυσικά την ίδια στιγμή... πάνε για καφέ. Το θέμα είναι ότι είναι -αν το προσπαθήσεις- σχετικά εύκολο και το να διορθωθείς (τουλάχιστον έως ενός σημείου) αλλά και το να καταλάβεις πότε κάποιος είναι απλός ξερόλας ή αν πρόκειται για θύμα των "περιστάσεων". Όπως και να'χει όμως, το πρόβλημά μας είναι το με/μου όταν βιάζουμε τη γλώσσα σε καθημερινή βάση;
Τι είναι η γλώσσα εν τέλει;
Δεν είναι ένα απλό μέσον επικοινωνίας. Αν ήταν έτσι, θα μπορούσαμε να συνεννοούμαστε στην νοηματική (στο κάτω-κάτω δεν υπάρχει άνθρωπος που να λέει του άλλου ότι θα του κάνει-θα του δείξει-θα του μπήξει δίχως τις κλασικές χειρονομίες ανδρισμού). Όμως η γλώσσα πάνω απ'όλα είναι μέσον εξέλιξης και επειδή η εξέλιξη ως φυσική συνέχεια μπορεί να είναι και αρνητική, είναι δική μας υποχρέωση να την κάνουμε καλύτερη.
Όπως εξέλιξη είναι και τα μαθηματικά.
Αυτές τις δύο επιστήμες (διότι είναι επιστήμες) πρέπει να τις εξελίσσουμε προκειμένου να γίνουμε καλύτεροι άνθρωποι. Υπήρχε περίπτωση δίχως γλώσσα να γνωρίζαμε για τη φιλοσοφία; Ή να είχαμε περιγράψει το Σύμπαν έστω και ατελώς; Ή να συζητάγαμε μέσω διαδικτύου από κάθε γωνιά του πλανήτη για οποιοδήποτε θέμα θεωρούμε ενδιαφέρον;
Μπορεί κανείς να διαννοηθεί Δημοκρατία δίχως διάλογο; Ή έρωτα δίχως γλυκόλογα;
Η γλώσσα βρίσκεται πίσω από τα πάντα. Αντί λοιπόν να την προσέχουμε ως κόρη οφθαλμού, της πετάμε τα μάτια έξω σε καθημερινή βάση. Και είμαστε πλέον τόσο αμαθείς που θεωρούμε ότι δεν έχει σχέση με τα όσα συμβαίνουν στη χώρα σε καθημερινή βάση, και κατ' επέκτασιν και σε'μάς τους ίδιους. Δεν είναι απλά θέμα επικοινωνίας.
Είναι καθαρά θέμα ευ ζην, όσο κι αν αυτό ξενίζει.
Χαίρετε.
ΥΓ. Για ιστορικούς λόγους, αν και το θέμα με ενδιέφερε ανέκαθεν, είχε πρωτοσυζητηθεί με "πρωτοβουλία" της osela (και το είχα κρατήσει) στον Οίκο Αντοχής πριν 3 χρόνια.
ΥΓ2. Δεν πιστεύω να θέλετε να συζητήσουμε και τη συνδρομή των μουμουέ στα όλα χάλια, έτσι; Η συμμετοχή τους άλλωστε δεν περιοριζόταν στην καλλιέργεια γεννειάδας και την απουσία γραβάττας κατά τις δεξιώσεις. Μη λέμε κι ό,τι θέλουμε...
ΥΓ3. Αν είμαι τυχερός και βρω αυτά που θέλω, θα υπάρξει ανανέωση με μαργαριτάρια... από εκεί που δεν πρέπει.
...για το οποίο βέβαια θα απαιτηθεί να κάνουμε πολλαπλές εισαγωγές σε διάφορα σημεία του κειμένου. Οι λόγοι θα γίνουν κατανοητοί κατά το διάβασμα (όσοι αντέξουν δηλαδή διότι θα βγει μεγάλο... :) ).
Κατ' αρχήν, ας προσεγγίσουμε τον ορισμό της γλώσσας στην χώρα μας έτσι όπως έχει διαμορφωθεί τις τελευταίες δεκαετίες: πρόκειται για το αμιγώς σεξουαλικό όργανο που καταχρηστικά λειτουργεί και ως μέσον ομιλίας.
Παρατήρηση πρώτη: ως γνωστόν το λέγειν (ήτοι ο προφορικός λόγος) είναι τελείως διαφορετικό από το γράφειν (ήτοι τον γραπτό λόγο). Παρομοίως και ένεκα της τεχνολογικής επανάστασης των τελευταίων ετών οφείλουμε να προσθέσουμε ότι και το γράφειν με τη σειρά του είναι τελείως διαφορετικό από το πληκτρολογείν. Διότι όποιος νομίζει ότι επειδή πληκτρολογεί αυτομάτως γράφει, πλανάται πλάνην οικτράν. Καμία σχέση...
Προφανώς θα νομίζετε ότι ο λόγος ύπαρξης του παρόντος κειμένου (και κατ' επέκτασιν τσιτώματος των νεύρων σας) είναι η λεξιπενία που γιγαντώνεται με την πάροδο των ετών. Εν μέρει ισχύει, δεν είναι το επίκεντρο όμως. Ένας λεξιπένητας, για παράδειγμα, μπορεί να χρησιμοποιεί τη σωστή γραμματική και σύνταξη, κάτι που στην Ελλάδα δε συμβαίνει, άρα είναι πολυπλοκότερο το πρόβλημα. Επιτρέψτε μου, λοιπόν, να ξεκινήσω διηγούμενος τη δική μου γλωσσική ιστορία...
Ως μαθητής που ξεκίνησα να μαθαίνω ελληνικά πάνω στην αλλαγή των αρχών της δεκαετίας του 80, πολλάαααα χρόνια μετά συνειδητοποίησα ότι είχα πέσει θύμα μιας άτυπης κόντρας νέας δημοτικής και δασκάλων που την αρνούνταν πεισματικά. Το πρόβλημα ήταν ότι επειδή η νέα δημοτική ως γλώσσα ήταν τόσο γελοία, είχε βρει και φανατικούς υποστηρικτές οι οποίοι την έβλεπαν απλώς ως μέσο για λιγότερη δουλειά. Εξάλλου μην ξεχνάμε ότι η δεκαετία του 80 στην Ελλάδα ως δεκαετία του σοσιαλισμού είχε καταντήσει και δεκαετία δηθενισμού, συνεπώς η δημοτική ως δήθεν γλώσσα ήταν ό,τι έπρεπε ως προς τις επιταγές των εποχών. Όλοι αυτοί, λοιπόν, υπό τις ευλογίες μερικών εξαιρετικά αχρήστων υπουργών παραπαιδείας (τελευταίο δείγμα η Μίσηζ Ντιαμαντοπούλου και οι επιθυμίες της για αγγλική ως επίσημη γλώσσα) που είχαν δει την Παιδεία ως παιχνίδι (πχ με τον ασταμάτητο βιασμό των αρχαίων ελληνικών κλπ) το μόνο που κατάφεραν ηταν να δημιουργήσουν γεννεές ολόκληρες που πολύ απλά δεν ξέρουν ούτε τι μιλάνε, ούτε γιατί το μιλάνε έτσι κι όχι αλλιώς. Δεν είναι τυχαίο ότι πλέον ελάχιστοι γνωρίζουν γραμματική και συντακτικό (διότι "γνωρίζω" συνεπάγεται ότι είμαι και σε θέση να εξηγήσω).
Μερικά απλά παραδείγματα:
α. τρένο ή τραίνο;
β. Μανόλης ή Μανώλης;
γ. τοις μετρητοίς ή της μετρητής;
δ. γιατί ανέκαθεν και όχι από ανέκαθεν;
ε. απλά ή απλώς;
κ.ο.κ.
Και μόνο που μπορούμε να βρούμε κυριολεκτικώς χιλιάδες τέτοια παραδείγματα δείχνει ότι η γλώσσα μας βρίσκεται σε παρακμή. Διότι η γλώσσα παρόλο που τρόπον τινά είναι ζωντανός οργανισμός άρα δικαιολογείται και να εξελίσσεται, αντί να εξελίσσεται παρακμάζει και αυτό επειδή την χρησιμοποιούν αγράμματοι.
Και ο υπ'αριθμόν ένα αγράμματος αυτού του έθνους είμαι εγώ.
Ναι, δεν ντρέπομαι να το ομολογήσω.
Και ξέρετε γιατί; Διότι επί σειρά ετών μάθαινα ό,τι γούσταρε να μου διδάσκει ο καθένας. Την πρώτη χρονιά -για να φέρω ένα απλό παράδειγμα- μάθαινα από τον παλαιάς κοπής δάσκαλο ότι όταν το όμικρον τονίζεται σε κάποιες περιπτώσεις αυτομάτως μετατρέπεται σε ωμέγα. Την δεύτερη χρονιά όμως επειδή ο δάσκαλος ήταν πιο... συνδικαλιστής, μάθαινα ότι αυτό δεν ισχύει και ότι με τα νέα δεδομένα σχεδόν όλα τα όμικρον μένουν όμικρον. Την τρίτη χρονιά ξαναγύρναγα στο ωμέγα, και πάει λέγοντας. Το ίδιο συνέβαινε τόσο στο γυμνάσιο, όσο και στο λύκειο, με τη διαφορά ότι ο βιασμός συμπεριελάμβανε και τ'αρχαία πλέον αλλά με πιο "επιστημονικό" τρόπο τούτη τη φορά: αν κάτι δεν το κατανοούσε ούτε καν ο καθηγητής το ανέφερε (απλώς έως και καθόλου) και πήγαινε στο επόμενο. Εάν ήταν κάτι εύκολο, έκανε αναλύσεις επί αναλύσεων για να δείξει πόσο καλός είναι στο μάθημα.
Ποιο ήταν το αποτέλεσμα όλων αυτών; Μα φυσικά ένας γλωσσικός χυλός, δίχως κανόνες, δίχως όρους, δίχως μέτρα και σταθμά. Η γλώσσα έχει ένα τεράστιο μειονέκτημα: δεν είναι μαθηματικά. Στα μαθηματικά 1+1 θα κάνουν πάντα 2 στο δεκαδικό σύστημα. Φυσικά 2 μπορεί να μας δίνει και το 4-2, αλλά αυτό δεν αλλάζει την αξία της πράξης 1+1. Στη γλώσσα όμως -έτσι όπως την έχουμε καταντήσει- 2 μπορείς να πάρεις πλέον ακόμη κι από την πράξη 2^3+6. Πως είναι δυνατόν, θα αναρωτηθείτε; Μα αφού πλέον οι περισσότεροι δεν είναι σε θέση να διαχωρίζουν το σωστό από το λάθος, λογικό δεν είναι κάποια στιγμή να επικρατεί το λάθος ως σωστό; Ο μέγας γλωσσολόγος Μπαμπινιώτης, φερειπείν, δεν ήταν που έγραφε ότι πλέον και το από ανέκαθεν είναι σωστό αφού έτσι χρησιμοποιείται; Συνεπώς καλά του είχαν κάνει προ ετών τα μπαόκια όταν σε απάντηση για το βούλγαροι είχαν φτιάξει ένα πολύ ενδιαφέρον συνθηματάκι με το πουτάνα (προκειμένου να επικρατήσει και να καθιερωθεί ως κανών).
Όπως και να'χει, και εγώ (όπως μερικά άλλα εκατομμύρια) κατάφερα να... επιβιώσω αυτό το αριστουργηματικό σύστημα Παιδείας, συμπεριλαμβανομένης της τριτοβάθμιας με τη γνωστή της πχιότητα κιόλας. Το πρόβλημα όμως ήταν ότι κάπου στο ενδιάμεσο ξεκίνησα να διαβάζω συστηματικά βιβλία. Έτσι, για την πάρτη μου. Κάποια, φυσικά, ήταν γραμμένα στα στάνταρ της νέας δημοτικής, τουτέστιν γλωσσικώς ανούσια. Κάποια άλλα όμως που είχαν γραφτεί από απείρως πιο μορφωμένους ανθρώπους περιείχαν μια πολύ πιο δύσκολη γλώσσα, που αν και επί χρόνια δεν κάθησα ποτέ να μελετήσω κάποια στιγμή συνειδητοποίησα ότι μου είχαν περάσει υποσυνείδητα πολλούς κανόνες. Ποιο είναι το αποτέλεσμα όλων αυτών; Ένας βαρβαρισμός, ένα συνοθύλευμα που αποτελείται από κανόνες της δημοτικής, της καθαρεύουσας και της αρχαίας, ως διαπιστώνετε από τα κείμενά μου.
Μέσα σε όλ'αυτά έρχονται να προστεθούν και τα ουκ ολίγα ορθογραφικά λάθη που κάνω, τα οποία έχουν αν μη τι άλλο ενδιαφέρουσα προέλευση: πολλά εξαυτών (για την ακρίβεια τα περισσότερα) οφείλονται στην ταχύτητα (και τον τρόπο) που γράφω (η μεν ταχύτητα κυριολεκτικώς... ταχύτατη, ο δε τρόπος σχεδόν τυφλός από την ανάποδη: αντί να κοιτάω την οθόνη κοιτάω το πληκτρολόγιο). Κάποια άλλα οφείλονται στην καθεαυτή πληκτρολόγηση: δεδομένου ότι μου αρέσει το γράφειν, έχω μέτρο σύγκρισης με το πληκτρολογείν και αυτό που έχω διαπιστώσει είναι ότι στον υπολογιστή κάνω λάθη που φυσιολογικά δεν κάνω ποτέ (και που έχω αναγνωρίσει ότι δεν οφείλονται στην ταχύτητα κιόλας). Αυτό σημαίνει ότι αλλιώς αντιδρώ γράφοντας κι αλλιώς πληκτρολογώντας (κάτι που τέλος πάντων είναι φυσιολογικό μιας και πρόκειται για διαφορετικές λειτουργίες του εγκεφάλου). Το αποτέλεσμα όλων αυτών είναι πραγματικά εκρηκτικό. Η αλήθεια είναι ότι κάποιες φορές βλέπω κάποια ορθογραφικά μου λάθη τόσο κραυγαλέα που εκνευρίζουν ακόμη κι εμένα. Μπαίνω και τα διορθώνω άμεσα. Κάποια άλλα δεν με ενδιαφέρουν όμως και τ'αφήνω ως έχουν. Γιατί δεν με ενδιαφέρουν; Διότι δεν έχω πρόβλημα να δείξω ότι κάνω ορθογραφικά λάθη, μιας και τα ορθογραφικά μου λάθη δεν οφείλονται στο ότι δεν διάβαζα μικρός, ούτε στο ότι ήμουν στούρνος, αλλά στο ότι έτσι με έφτιαξαν αυτοί που ήταν υποχρεωμένοι (και πληρώνονταν) να με μορφώσουν. Ο γλωσσικός φρανκενσταϊνισμός μου, λοιπόν, είναι κάτι που οφείλει να δημιουργεί τύψεις σε δασκάλους και καθηγητές και όχι σε'μένα. Εμένα με κάνει να αισθάνομαι απλώς απογοήτευση επειδή αν και έχω την τύχη να μιλάω την πληρέστερη γλώσσα του πλανήτη, δεν είμαι σε θέση να τη χρησιμοποιώ σωστά και το χειρότερο, τις περισσότερες φορές δεν το καταλαβαίνω κιόλας.
Πάω για καφέ.
Πόσοι γνωρίζουν ότι αυτό το πράγμα δεν στέκει γραμματικώς τε και συντακτικώς; Και όμως είναι από τις πλέον καθημερινές εκφράσεις προς πάσα χρήση (όχι μόνο για καφέ δηλαδή).
Πριν κάποια χρόνια είχα γνωρίσει διαδικτυακά ένα παλικάρι που εξελίχθηκε σε πολύ καλό (φ)ίλο κιόλας, άσχετα αν μετά χαθήκαμε. Αυτό το παιδί, λοιπόν, είχε μια μανία με την ετυμολογία. Μέρος αυτής της μανίας το πέρασε και σε'μένα (ή μάλλον, εγώ το απορρόφησα).
Με αυτό το (φ)ίλο -καθώς και με άλλους- γράφαμε σε ένα πολύ... εξειδικευμένο φόρουμ, μόνο που γράφαμε για ο,τιδήποτε άλλο πέραν της "εξειδικεύσεως". Κάποια στιγμή λοιπόν σε μια κουβέντα πάνω γυρνάω και τον ρωτάω "αυτό πως στέκει ετοιμολογικώς;". Και με "ξεκίνησε" κανονικά και με το νόμο: "Ετυμολογικώς εκ του έτυμος δηλαδή αληθινός θες να πεις", με διόρθωσε άμεσα και με αρκετή αυστηρότητα... Και όμως, θα έβαζα και το χέρι μου στη φωτιά τότε -πριν κοντά 10 χρόνια- ότι το ορθόν ήταν με όμικρον ιώτα. Γιατί; Μα διότι έτσι μου φαινόταν λογικό. Δεν ήξερα, βλέπετε, ότι υπήρχε λέξη έτυμος.
Αλήθεια, έχετε διερωτηθεί γιατί έχει αφαιρεθεί η ετυμολογία από τα μαθήματα του λυκείου; Δηλαδή είναι χρήσιμα τα θρησκευτικά, η ανθρωπολογία, η οικιακή οικονομία αλλά δεν είναι χρήσιμη η ετυμολογία; Τι ρωτάω, ε;
Ένα κλασικό λάθος που κάνει πάρα πολύς κόσμος είναι η μετάθεση του ήτα και του ύψιλον.
Κηνυγός για παράδειγμα. Ή μύνημα. Στο απαίδευτο μάτι αμφότερα δείχνουν σωστά. Εδώ όμως δεν μιλάμε για ένα απλό λαθάκι αλλά για μία ολόκληρη εσφαλμένη νοοτροπία. Αν γνωρίζαμε όμως έστω και την ελάχιστη ετυμολογία θα ξέραμε ότι κύων (σκύλος) + άγω(οδηγώ) μας δίνουν τον κυνηγό, δηλαδή αυτόν που οδηγείται από τον σκύλο. Κατ' αντιστοιχίαν, μήνυμα εκ του μηνύω κ.ο.κ.
Ένας άλλος ενδεικτικός βαρβαρισμός είναι και η χρήση του επιθέτου πολύς. Ο πολύς, η πολλή, το πολύ. Πολύ κρύο σήμερα. Πολλή βροχή χθες. Δυστυχώς αμφότερα έχουν αντικατασταθεί από το αισχρό (ίσως... άκλιτο) πολύ. Πολύ βροχή, πολύ δουλειά, άι σπηκ ήνγκλαντ βέρυ μπεστ, χρησιμοποιάω άψογα όλες τις ελληνικές λέξεις κλπ.
Όλα αυτά όμως προκύπτουν από την εξής αμαθή παρανόηση: δεν είμαστε εξοικειωμένοι με λέξεις που δεν έχουν τις κλασικές καταλήξεις που έχουμε διδαχθεί. Γνωρίζουμε πχ ότι ένα ουσιαστικό μπορεί να λήγει σε -ος, -ης κλπ. Δεν έχουμε μάθει όμως ότι μπορούν να τελειώνουν και σε -ξ, -ψ. Ως επίσης για να συμπεριλάβουμε (δίχως περαιτέρω προσδιορισμούς) ελληνικές λέξεις μπορούν να λήγουν σε -υ, σε -ύω κλπ, κλπ. Δεν υπάρχει λόγος να λέμε η νυξ αντί για νύχτα, δεν θα πάθουμε τίποτε όμως αν ξέρουμε ότι το "πρωτότυπο" είναι νυξ. Αν ξέραμε ότι το ρήμα είναι μηνύω θα ξέραμε και ότι το ουσιαστικό γράφεται μήνυμα και όχι μύνημα. Επίσης, όσο κι αν δεν κάθεται στο μάτι, δεν είναι βαρής αλλά βαρύς. Ή αν δεν είχαμε τον που, δεν θα είχαμε και το ποδήλατο (< πους+ελαύνω). Πλάκα δε, είναι και η άλλη: ενώ υπάρχουν τόσες λέξεις που λήγουν σε ύψιλον, αν ρωτήσεις κάποιον να σου πει μερικές το πιθανότερο είναι ότι δεν θα σου πει καμία, θα κολλήσει! Ή μήπως να θυμηθώ τις καταλήξεις -ων και -ον, όπου βλέπεις συχνά να γράφουν το πρέπων, ή ο πρέπον, όταν το ωμέγα πάει στο αρσενικό και το όμικρον στο ουδέτερο... Καλά, για το θηλυκό ούτε λόγος να γίνεται: κάτι μυστήριες λέξεις τύπου ευτυχήσασα μάλλον παραπέμπουν μόνο στη Σάσα Μπάστα. Κατ' αντιστοιχίαν, εκτέλεση εν ψυχρώ λαμβάνει χώρα και στα ρήματα γενικώς και ειδικώς. Ναι μεν οι χρόνοι έχουν απλοποιηθεί, αλλά σε πλείστες όσες περιπτώσειςτο αποτέλεσμα είναι τουλάχιστον ηχητικός συνδυασμός χλέπας με ταυτόχρονη προσπάθεια ρεψίματος. Διότι μεταξύ άλλων έχουμε λησμονήσει ότι η ανάγκη για δημιουργία γλώσσας προέκυψε μεν για την επικοινωνία, βασίστηκε όμως σε κάτι πραγματικά απλό: να ακούγεται ωραία ενόσω είναι χρηστική. Ναι μεν το έκλαβα μπορεί να αρμόζει εις τη δημοτική (η οποία δημιοτική θα έπρεπε να λέγεται, αλλά τέλος πάντων), αλλά η αλήθεια είναι ότι παραπέμπει μάλλον σε μπακλαβά. Αντιθέτως το εξέλαβα, με την αρχαιοπρεπή αύξηση δηλαδή μοιάζει (κι ακούγεται) σχεδόν αρχοντικό.
Δύο ακόμη περιπτώσεις με εξαιρετικό ενδιαφέρον είναι το εξεπλάγην το οποίο έχω δει κάποιες φορές ως... εκπλήχτηκα (πιθανώς εκ του αγγλικού εκπλήκτικ) και το άκλιτο "του επικεφαλή", το οποίο ευτυχώς απ'όσο θυμάμαι δεν έχει τύχει να δω πιο αρχαιοπρεπώς ως "του επικεφαλούς". Επίσης, ενδιαφέρον έχει να τονίσουμε ένα ακόμη κλασικό λάθος (που και προσωπικά γράφω από σχεδόν συνήθειο): το Στάδιο Καραϊσκάκη υποδηλώνει ότι το στάδιο είναι ιδιοκτησίας Γεωργίου Καραϊσκάκη. Απεναντίας το Στάδιο Καραϊσκάκης δείχνει ότι έχει κτιστεί ή ονομαστεί προς τιμήν του Γεωργίου Καραϊσκάκη. Τα... "μεμονωμένα" παραδείγματα δεν έχουν τέλος.
Σε αυτό το σημείο όμως το πράγμα αρχίζει να γίνεται σχεδόν κωμικό. Διότι αν απαλείψουμε τέτοιους κανόνες όπως την αύξηση, αυτομάτως διαγράφουμε μερικές χιλιάδες λέξεις από την ελληνική γλώσσα. Δεν υπάρχει άλλος τρόπος πχ να πούμε "πεπραγμένα" ή "βεβαρυμένο" διότι άλλο το βαρύ κι άλλο το βεβαρυμένο. Ως επίσης δεν υπάρχει τρόπος να πούμε ακόμη και... έκλεψε δίχως το παρελθοντικό έψιλον, παρόλο που το αυτό ε- έχει καταργηθεί πλην... εξαιρέσεων. Παρομοίως (και ουχί παρόμοια, μιας και το πρώτο είναι επίρρημα, το δε δεύτερο επίθετο) μεγάλη πλάκα έχουμε και με την πάλαι ποτέ κραταιά δοτική, η οποία αν και κατηργημένη δεκαετίες τώρα, δε λέει να το κουνήσει ρούπι. Ναι μεν μπορείς να πεις με τον καιρό αντί για εν καιρώ, έλα όμως που δεν μπορείς να πεις αλλιώς επί τοις εκατό. Ακριβώς όπως μπορείς να πεις σε αντίθεση αντί για εν αντιθέσει, αλλά δεν μπορείς να πεις αλλιώς εν ψυχρώ. Δε λέει να φύγει με τίποτε αυτή η ρημάδα η δοτική σε πείσμα των αμαθών και των γλωσσοκάπηλων. Η αλήθεια είναι βέβαια ότι έχουν γίνει μερικές απόπειρες στο παρελθόν να διασταυρωθεί ποντίκι με αιλουροειδές, αλλά μιας και η τεχνολογία δεν έχει φτάσει ακόμη σε τέτοια επίπεδα βαρβαρισμοί τύπου επί της εκατό δεν κατάφεραν να επιβιώσουν: η εκατό, της εκατό, την εκατό (άκλιτο. Για τους πιο ριψοκίνδυνους υπάρχει και η εκατό της εκατής την εκατή)... Έλεος.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν και οι... συνθέσεις. Εκεί κι αν γίνεται το έλα να δεις. Ένα από τα κλασικότερα λάθη είναι το παρεμπιπτόντως: παρά+εν+πίπτω. Το αξιοπερίεργο είναι ότι παρόλο που κανείς θα πει επίπτει (όλοι εμπίπτει λένε), οι περισσότεροι τρώνε ακριβώς το ίδιο μι στο παρεμπιπτόντως και γράφουν παρεπιπτόντως. Και φυσικά μην ξεχνάμε την πολύπαθη παθητική φωνή (κάποτε υπήρχε και μέση αλλά ας μην το μπλέκουμε) όπου πλέον τείνει να γίνει ένα με την ενεργητική: κάθετε αντί για κάθεται, χαίρεται (προσφώνηση) αντί για χαίρετε κλπ. Το έλα να δεις και ουδείς βλέπει τη διαφορά. Όλα είναι φυσιολογικά, όλα είναι μπαμπινιώτικα...
Εδώ όμως υπάρχει και κάτι ακόμη πιο ύπουλο: η αλήθεια είναι ότι η ορθογραφία είναι το εύκολο κομμάτι της γλώσσας. Το πραγματικά δύσκολο είναι τα σημεία στίξης και κυρίως οι τόνοι. Δεν ξέρω αν έχετε παρατηρήσει ότι πλέον η πλειοψηφία απαξιοί (χμ, όμικρον ιώτα είναι αυτό;) να βάλει τόνους όταν γράφει. Πριν κάποια χρόνια αυτό ίσχυε μόνο κατά την πληκτρολόγηση. Πλέον πιάνει και τα χειρόγραφα, δείγμα ότι οι ιοί των υπολογιστών μπορύν να περάσουν και στην καθημερινότητα. Φυσικά δεν το συζητάμε να το μπλέξουμε κι άλλο γράφοντας με τον "πατροπαράδοτο" τονισμό, δηλαδή με πνεύματα και πλήρεις τόνους (εγώ δεν ξέρω πάντως, το παραδέχομαι. Το πρόβλημα είναι ότι δεν το παραδέχονται κι εκείνοι που... ξέρουν). Και φυσικά για τα σημεία στίξης, ούτε λόγος να γίνεται. Ιδίως αυτό το ρημάδι το κόμμα που μπορεί να αλλάξει άρην τα πάντα σε μια πρόταση έχει καταντήσει πόρνη της σειράς. Φυσικά στην χώρα του ξερολισμού, του ωχαδελφισμού και της απολύτου ισοπέδωσης αυτά δεν έχουν καμία σημασία. Αν τολμήσει κανείς έστω και να διαννοηθεί ότι θα σκεφτεί πως θα του περάσει από το μυαλό να προτείνει να εξεταστεί το ενδεχόμενο να αφαιρεθούν τα παντελώς άχρηστα θρησκευτικά από τα σχολεία, αυτομάτως θα χαρακτηρισθεί από προδότης και ανθέλληνας (διότι μην ξεχνάμε ότι ελληνισμός και ορθοδοξία είναι έννοιες... ταυτόσημες) έως δεν ξέρω κι εγώ τι άλλο. Αν όμως αφαιρέσει την ετυμολογία, διαγράψει τους τόνους, βιάσει παρά φύσει την Παιδεία, αυτομάτως εισάγει νεοτερισμούς και μεταρρυθμίσεις για το καλό της Παιδείας (το καλό το έχουμε διαπιστώσει και στην πράξη βεβαίως, βεβαίως).
Αλήθεια, έχετε κάτσει ποτέ να κάνετε στον εαυτό σας ένα πολύ απλό τεστάκι; Να πείτε πχ μια αντωνυμία, μια μετοχή, μια άκλιτη λέξη, ένα ρήμα σε υποτακτική, ένα απαρέμφατο. Έχετε κάτσε ποτέ να ελέγξετε αν μπορείτε να προσδιορίσετε τι σημαίνει παροξύτονο ή τι είναι ο επιθετικός προσδιορισμός; Οι περισσότεροι δεν μπορούν διότι πολύ απλά δεν ξέρουν (κι επειδή τω όντι υπάρχουν και αρκετοί που ξέρουν, καλό θα είναι να μην κρίνουν εξιδίων τα αλλότρια). Είναι τόσο αυτοματοποιημένα όλα (αποτελέσματα της παπαγαλίας) που δεν ξέρουν να απαντήσουν σε τόσο απλά γλωσσικά θέματα. Ή για να το πούμε και αλλιώς, γιατί να έχουμε άγνωστες λέξεις; Για ποιον λόγο; Ξέρετε τι σημαίνει ένθα; Οπώσουν; Όστις; Επέκεινα; Ενθέδε; Αναφανδόν; Χμμμ.... ωραία λέξει το αναφανδόν. Το φαίνομαι το ξέρουμε. Τον άφαντο τον ξέρουμε. Το φως το ξέρουμε. Ακόμη και την φαεινή ιδέα ξέρουμε. Το αναφανδόν δεν το ξέρουμε όμως, κι ας έχουν όλα ρίζα στο φάος(φως). Και το χειρότερο είναι ότι δεν πάει καν το μυαλό μας ενώ στην πραγματικότητα είναι τόσο απλό.
Πόσω (ωμέγα είναι αυτό;) δε μάλλον εγώ, ο αμαθής που έχω επιλέξει να μεταφέρω γραπτώς τον προφορικό μου λόγο (διότι ενσυνείδητα γράφω προφορικά και ουχί γραπτά, εάν νοείτε τη διαφορά). Φυσικά για να το πράξω αυτό έχω θέσει μερικούς δικούς μου κανόνες, όπως για παράδειγμα το να αποφεύγω τη μιαρή γκριζολυκογραφή (ελληνιστί greeklish), την οποίαν πρέπει να είσαι και πολύ ηλίθιος για να χρησιμοποιείς (και δεν αναφέρομαι πχ σε κάποιον που συμπτωματικά μπορεί να χρησιμοποιεί πληκτρολόγιο που δεν διαθέτει το ελληνικό αλφάβητο). Ή όπως το να μη διορθώνω τα ορθογραφικά μου λάθη, κατά πως προείπα.
Γιατί να τα σβήσω δηλαδή; Υπάρχει λόγος;
Παρατήρηση δεύτερη: ακόμη και ο προφορικός λόγος έχει ένα όριο. Μην ξεχνάμε ότι η γλώσσα έχει τέτοια δυναμική που μπορεί να περνάει άπειρο αριθμό πληροφοριών. Χρειάζεται μήπως να αναφέρω τα τελειότερα δείγματα... προφορικής γραφής που δεν είναι άλλα από τα Ομηρικά Έπη, εκ του ειπείν; Τα Έπη, ήταν προφορικά. Κάποια στιγμή -ευτυχώς για την ανθρωπότητα- κάποιοι αποφάσισαν να τα καταγράψουν. Προφορικός λόγος, λοιπόν, δεν σημαίνει απλοποιημένη γλώσσα σε βαθμό ξεφτίλας. Εξάλλου οι αρχαίοι επί αιώνες προφορικά τα μάθαιναν όλα. Όταν αποφάσισαν να οργανωθούν λίγο περισσότερο, τα μαθήματα που επέλεξαν ήταν συγκεκριμένα και προπάντων, λίγα. Όχι σαν τα σημερινά χάλια μας που χάριν των κυβερνώντων έχουμε ένα από τα πλέον άχρηστα εκπαιδευτικά συστήματα το οποίο παρά τον τεράστιο αριθμό μαθημάτων και πληροφοριών βγάζει κόσμο αγράμματο ακόμη και στον προφορικό λόγο.
Ένας από τους λόγους που μέσα σε τούτο 'δώ το βλόγι παραφράζω τεχνηέντως και σκοπίμως πολλές λέξεις (όπως για παράδειγμα η χρήση άρθρου αιτιατικής με κατάληξη οριστικής, πχ τους πολιτικοί) είναι ακριβώς αυτός: το γεγονός ότι έχω πλήρη επίγνωση της αμάθειάς μου στα γλωσσικά με βοηθάει να βλέπω πολλά μαργαριτάρια άλλων (εκτός των δικών μου). Λεπτομέρεια: πολλοί εξαυτών καμαρώνουν ωσάν γύφτικα σκερπάνια για τη γλωσσική τους δεινότητα με αποτέλεσμα να παραθέτουν γραπτά μνημεία εναργούς μαλακίας. Μάλιστα έχω παρατηρήσει και το εξής: όσο πιο πολύ εθνικίζει κάποιος (με την έννοια του πιθηκίζει), τόσο πιο πολλές γλωσσικές παπαριές πετάει -αυτό κι αν είναι μυστήριο. Επειδη, λοιπόν, εκ γεννετής είχα το διαολάκι μέσα μου, δεν θα μπορούσα να μην ισοπεδώνω χαρακτηριστικά τέτοιες κωμικοτραγικές καταστάσεις (εξου και τα περί αττικής σύνταξης που πετάω συχνά-πυκνά). Φυσικά δεν εντάσσω σε αυτή την τακτική και την λεξιπλαστική δυνατότητα της ελληνικής γλώσσας που σε κάποιες περιπτώσεις χρησιμοποιώ (παρόλο που αυτή αν και ορθή, παρεξηγείται πολλάκις). Και φυσικά, όπως από μόνος μου κάθομαι και στηλιτεύω ενίοτε τα δικά μου λάθη, γι'αυτόν τον λόγο μπορώ να στηλιτεύω και των υπολοίπων όταν θέλω. Τουλάχιστον από την πλευρά μου το προσπαθώ και δεν τ'αφήνω.
Θυμάμαι μια φορά είχα διαβάσει σε ένα κείμενο του polse να λέει "της οικογένειως" σε κάποιο "αντίστοιχο" θεματάκι που είχε επιλέξει. Δεν μου'χε μείνει άντερο (τα λέει και γουστόζικα ο ι-μπαγάσας ο... Βατραχοκλής!) κι αυτό επειδή είχε παρουσιάσει συνοπτικά αυτό το τόσο αστείο θέμα με τόσο εύστοχο τρόπο: πόσοι και πόσοι δεν ξέρουν να μιλάνε και τους μάρανε η αρχαιοπρεπής κατάληξη γενικής εις -έως (προφανώς το πέως εξαιρείται). Ακριβώς έτσι είναι. Αυτό που πολλοί... γραμματιζόμενοι ισχυρίζονται ότι πχ το "να με πεις" των βορειοελλαδιτών είναι λάθος, δεν ισχύει. Είναι ορθότατο, απλώς πρόκειται για γλωσσικό ιδιωματισμό (ακόμη κι από τα... σταυρόλεξα ξέρουμε ότι το αττικό την δωρικά είναι ταν). Και φυσικά την ίδια στιγμή... πάνε για καφέ. Το θέμα είναι ότι είναι -αν το προσπαθήσεις- σχετικά εύκολο και το να διορθωθείς (τουλάχιστον έως ενός σημείου) αλλά και το να καταλάβεις πότε κάποιος είναι απλός ξερόλας ή αν πρόκειται για θύμα των "περιστάσεων". Όπως και να'χει όμως, το πρόβλημά μας είναι το με/μου όταν βιάζουμε τη γλώσσα σε καθημερινή βάση;
Τι είναι η γλώσσα εν τέλει;
Δεν είναι ένα απλό μέσον επικοινωνίας. Αν ήταν έτσι, θα μπορούσαμε να συνεννοούμαστε στην νοηματική (στο κάτω-κάτω δεν υπάρχει άνθρωπος που να λέει του άλλου ότι θα του κάνει-θα του δείξει-θα του μπήξει δίχως τις κλασικές χειρονομίες ανδρισμού). Όμως η γλώσσα πάνω απ'όλα είναι μέσον εξέλιξης και επειδή η εξέλιξη ως φυσική συνέχεια μπορεί να είναι και αρνητική, είναι δική μας υποχρέωση να την κάνουμε καλύτερη.
Όπως εξέλιξη είναι και τα μαθηματικά.
Αυτές τις δύο επιστήμες (διότι είναι επιστήμες) πρέπει να τις εξελίσσουμε προκειμένου να γίνουμε καλύτεροι άνθρωποι. Υπήρχε περίπτωση δίχως γλώσσα να γνωρίζαμε για τη φιλοσοφία; Ή να είχαμε περιγράψει το Σύμπαν έστω και ατελώς; Ή να συζητάγαμε μέσω διαδικτύου από κάθε γωνιά του πλανήτη για οποιοδήποτε θέμα θεωρούμε ενδιαφέρον;
Μπορεί κανείς να διαννοηθεί Δημοκρατία δίχως διάλογο; Ή έρωτα δίχως γλυκόλογα;
Η γλώσσα βρίσκεται πίσω από τα πάντα. Αντί λοιπόν να την προσέχουμε ως κόρη οφθαλμού, της πετάμε τα μάτια έξω σε καθημερινή βάση. Και είμαστε πλέον τόσο αμαθείς που θεωρούμε ότι δεν έχει σχέση με τα όσα συμβαίνουν στη χώρα σε καθημερινή βάση, και κατ' επέκτασιν και σε'μάς τους ίδιους. Δεν είναι απλά θέμα επικοινωνίας.
Είναι καθαρά θέμα ευ ζην, όσο κι αν αυτό ξενίζει.
Χαίρετε.
ΥΓ. Για ιστορικούς λόγους, αν και το θέμα με ενδιέφερε ανέκαθεν, είχε πρωτοσυζητηθεί με "πρωτοβουλία" της osela (και το είχα κρατήσει) στον Οίκο Αντοχής πριν 3 χρόνια.
ΥΓ2. Δεν πιστεύω να θέλετε να συζητήσουμε και τη συνδρομή των μουμουέ στα όλα χάλια, έτσι; Η συμμετοχή τους άλλωστε δεν περιοριζόταν στην καλλιέργεια γεννειάδας και την απουσία γραβάττας κατά τις δεξιώσεις. Μη λέμε κι ό,τι θέλουμε...
ΥΓ3. Αν είμαι τυχερός και βρω αυτά που θέλω, θα υπάρξει ανανέωση με μαργαριτάρια... από εκεί που δεν πρέπει.
20 σχόλια:
Καλησπέρα,
συγχαρητήρια για την ανάρτηση. Όποιος επισκέπτεται τακτικά το "Ελευθέριος Βενιζέλος", θα έχει παρατηρήσει την διαφήμιση για το περιοδικό που εκδίδει η εταιρεία που εκμεταλεύεται το αεροδρόμιο, στην οποία επί τρία (ίσως και περισσότερα χρόνια)το εν λόγω έντυπο αναφέρεται ώς το επίσημο του ΔΙΕΘΝΗ αερολιμένα της Αθήνας...
Άδη, συγχαρητήρια για την ανάρτηση από έναν ολίγον παλαιότερο με κάργα αρχαία Ελληνικά με γραμματικές, συντακτικά και ετυμολογίες επί έξι συναπτά γυμνασιολυκειακά έτη και την επακολουθήσασα τρικυμία εν κρανίω όταν ο Τζάρτζανος συνάντησε τον Τριανταφυλλίδη στο φτωχό του μυαλουδάκι... Ναι σε όλα!
Άδη το θέμα δεν είναι τόσο απλό. Ναι μεν... αλλά. Από τη μάι είανι καλό να χρησιμοποιούμε τις σωστές εκφράσεις, κλίσεις, τύπους, ετύματα κλπ... Από την άλλη η γλώσσα αλλάζει συνεχώς αφού αλλάζουνε και οι άνθρωποι. Αν δεν άλλαζε θα έπρεπε να είμαστε ακόμα στην κεφαλαιογράμματη και να γράφουμε από δεξιά προς τα αριστερά... Ή για να το πάω πιο πίσω ακόμα θα έπρεπε να γράφουμε με συλλαβογράμματη.
Υγ. Το επί τοις εκατό μπορείς να το πεις και "στα εκατό".
@Ανώνυμο
Ως είπαμε, μαγευτική δημοτική. Τα υπόλοιπα είναι απλές κρεμμυδόσουπες...
@conko
Το ολίγον παλαιότερος σημαίνει ότι ξέρεις και καλύτερα τη γλώσσα. Μην ξεχνάς ότι "περιέργως" όσο πιο πίσω πάμε τόσο καλύτερα ήταν τα ελληνικά του κόσμου, ακόμη κι εκείνων που είχαν βγάλει μόνο δημοτικό.
@Πάνο
Πάνο, μισό...
Διότι διαφωνώ.
Κατ' αρχήν το θέμα της εξέλιξης το ανέφερα κι εγώ και -ναι- είναι φυσιολογικό. Άλλο η εξέλιξη όμως κι άλλο η παρακμή.
Θα σου φέρω ένα παράδειγμα: αν ξαφνικά γυρίσουμε στη γραμμική Β' θα είναι πρόοδος ή οπισθοδρόμηση;
Φυσικά το δεύτερο. Η κάθε αλλαγή δε συνεπάγεται αυτόματα ότι κάναμε και βήματα μπροστά. Όταν λοιπόν βλέπεις ότι ο κόσμος μιλάει ολοένα και χειρότερα ελληνικά, αυτομάτως όλα όσα κι αν έχουμε καλή διάθεση να δικαιολογήσουμε, πάνε στράφι.
Α, και Πάνο, το "στα εκατό" είναι νοηματικά διαφορετική έκφραση από το επί τοις εκατό.
Η ετυμολογία είναι ένα συναρπαστικό ταξίδι στη γλώσσα, αλλά εξίσου απαιτητικό διότι ΠΡΕΠΕΙ να ΞΕΡΕΙΣ τη γλώσσα και οι περισσότεροι δεν την γνωρίζουμε. Σε αρκετές περιπτώσεις όμως, θα μπορούσαμε κάλλιστα να ανταπεξέλθουμε σε μια γλωσσική "πρόκληση" αν χρησιμοποιούσαμε αυτό που όλοι διαθέτουμε μέσα στο κρανίο. Παράδειγμα : ζήτα από κάποιον να σου κλίσει το ουσιαστικό "η οδός" (το τι έχουν ακούσει τα αυτάκια μου δεν λέγεται... η αττική οδός, της αττικής οδό).
Το καλύτερο όμως είναι αυτό που ακούω από τους δικηγόρους και συνιστά τον ορισμό του ακατοίκητου "ρετιρέ". "Κυρία Πρόεδρος, θα ήθελα να έχω το λόγο". Με αυτό που λες παληκάρι μου, όχι το λόγο δεν πρέπει να σου δώσει, αλλά πρέπει να σου πάρει και το κεφάλι!
Μια πτώση έχει η ζωή και εμείς πέφτουμε όλο και πιο χαμηλά!
(να πετάξω τώρα και το "πιο καλύτερος" να σας αποτελειώσω, ή να δείξω την ευσπλαχνία μου; )
Άδη σε ποιο σημείο όμως σταματάει η εξέλιξη και αρχίζει η παρακμή; Η μετάβαση από την κλασσική ελληνική στην (ελληνιστική) κοινή ήτανε εξέλιξη ή παρακμή; Η εξάλειψη του F (δίγαμμα) ή του κόππα τί είναι; Είναι δύσκολο να το πεις.
Υγ. Το "στα εκατό" όντως σημαίνει κάτι άλλο, είναι όμως συντακτικώς σωστό.
@eskarina
Το ότι δεν ξέρουμε τη γλώσσα δεν σημαίνει ότι μας απαγορεύει κάποιος να προσπαθήσουμε να τη μάθουμε. Αλλά η προσπάθεια θέλει κόπο, χρόνο, ιδρώτα κλπ, κλπ οπότε δεν είναι και ιδιαίτερα ελκυστική σαν ιδέα.
Όσον αφορά την οδό, καλά εκεί κόλλησες εσύ; Για βάλε την ηχώ... Εκεί να δεις πλάκα.
Παρεμπιπτόντως με συναρπάζει η βαβαιότητά σου ότι όλοι έχουν κάτι μέσα στο κρανίο (βέβαια δεν ξέρω αν εννοούσες εγκέφαλο ή αέρα).
@Πάνο
Θα σου φέρω ένα παράδειγμα: δημοτική υπήρχε και δεκαετίες πριν τα τέλη της δεκαετίας του 70. Είχα ασχοληθεί λίγο παλιά με αυτήν και διαπίστωσα πως επρόκειτο για πολύ ενδιαφέρουσα γλώσσα. Δεν ήταν ούτε ισωπεδωτική, ούτε τίποτε παρεμφερές. Ναι μεν ήταν απλούστευση της καθαρεύουσας αλλά δεν ήταν χάλι μαύρο. Μπορείς να την πεις εξέλιξη από την στιγμή που τηρούσε τα περισσότερα προσχήματα. Η νέα δημοτική όμως είναι ένα αίσχος και μισό. Τουτέστιν, μπορούμε να ορίσουμε ένα σημείο πέρα από το οποίο δεν πρόκειται για εξέλιξη αλλά για παρακμή.
Πέραν τούτου, όπως ανέφερα από την στιγμή που βλέπεις να μειώνονται δραματικά οι λέξεις που χρησιμοποιούνται, να μην μπορεί να εκφραστεί ο κόσμος κλπ, κλπ, έχουμε αυτομάτως και την απτή απόδειξη της παρακμής.
Μιας και ανέφερες τα διαγραμμένα γράμματα (πολύ εύστοχη παρατήρηση), εδώ μπλέκεται πολύ το πράγμα. Παρατήρηση πρώτη: το δίγαμμα είχε αντικατασταθεί στο ενδιάμεσο από το στίγμα (στ). Αν θυμάσαι τα "πρώτα χρόνια" του σχολείου το διδασκόμασταν ως το έκτο γράμμα της ελληνικής αλφαβήτας. Πρακτικά το στίγμα έχω διαπιστώσει πως είχε μόνο αριθμητική αξία όπου ακόμη κι αυτή όμως ήταν ανούσια, μιας και δεν χρησιμοποιούμε ελληνική αρίθμηση αλλά τη διεθνή αραβική. Αναφορικά με την αρχαιοελληνική αλφάβητο, το δίγαμμα και το κόππα είχαν μεγάλη αξία, διότι μαζί με όλα τα γράμματα είχαν και συγκεκριμένες λεκτικές ιδιότητες. Πχ ο Fοίνος έδωσε τη λέξη wine, όπου από τη δεύτερη καταλαβαίνουμε ότι το δίγαμμα είχε μια λεπτή χειλική προφορά ελαφρού βήτα (στο περίπου). Παρομοίως ίδια αξία είχαν και τα πνεύματα (πχ το h στο Hermes κλπ) κ.ο.κ. Ομοίως άλλη προφορά είχε το ωμέγα (μακρόσυρτο όμικρον) και άλλη το όμικρον, άλλη το όμικρον ιώτα και άλλη το έψιλον ιώτα και πάει λέγοντας. Από την στιγμή που με την πάροδο των ετών/δεκαετιών/αιώνων η προφορά χάθηκε, αυτομάτως κάποια γράμματα έχασαν την αξία τους. Αυτό δεν συνιστά απαραίτητα παρακμή. Μπορεί να γίνεται για την πιο εύκολη επικοινωνία ανάμεσα σε γλωσσικά ιδιώματα.
Νομίζω είναι στον Θουκυδίδη (δεν είμαι σίγουρος) όπου σε κάποιο σημείο που οι πρεσβύτεροι των Αθηνών σχολίαζαν τον λοιμό θυμήθηκαν ένα αντίστοιχο περιστατικό που είχαν ακούσει από τους παπούδες τους όπου δεν θυμόταν κανείς όμως αν επρόκειτο για λοιμό ή λιμό. Θέλω να πω ότι από τότε κιόλας άλλαζε η προφορά.
Είναι άλλο πράγμα το αλλάζω και άλλο το παρακμάζω.
Αναφορικά με το "στα εκατό", γνωρίζω ότι στέκει συντακτικώς. ΑΠό την στιγμή που δεν στέκει νοηματικώς όμως, πρόκειται για προσφορά σε περίοδο εκπτώσεων (εάν κι εφόσον το παρουσιάσουμε σαν αντικατάσταση του "επί τοις εκατό"). Ε, αυτές οι εκπτώσεις είναι που μας έχουν φάει.
Καλησπέρα,και
συγχαρητήρια για την ανάρτηση.
Ευχαριστώ πολύ και να'σαι καλά.
Αν και θα προτιμούσα τα ελληνικά μου να ήταν τέτοια ώστε να την είχα αποφύγει... :)
Άδη σωστά αυτά που λες. Απλώς σκέψου μόνο ότι και για εκείνους που χάσανε το δίγαμμα και το σαμπί ήτανε παρακμή αυτή η μεταστροφή. Λες ότι κάποια γραάμματα χαθήκανε διότι χάθηεκ η προφορά τους. Μα και τώρα έχει χαθεί η προφορά, όπως είπες κι εσύ αντί το ωμέγα (πιο μακρύ ο) το προφέρουμε όπως το μικρό ο, ίδιος ήχος, διαφορετικά γράμματα (όπως και το η, ι, υ κλπ). Αν χανότανε τώρα το ωμέγα όλοι θα μιλούσανε επίσης για παρακμή, αν και εσύ είπες ότι αυτό δε συνιστά παρακμή.
Βλέπεις λοιπόν ότι για τον κάθε λαό της κάθε εποχής κάθε αλλοίωση ή παραφθορά της γλώσσας θεωρείται παρακμή.
Υγ. Παρεμπιπτόντως υπάρχει ένα πολύ ωραίο αντιλεξικό, του Βοσταντζόγλου, το οποίο βοηθάει πολύ στον πλουτισμό της γλώσσας.
Σε αυτό δεν μπορώ να σου απαντήσω Πάνο. Πιθανώς να το είχαν δει ως οπισθοδρόμηση, πιθανώς όχι. Κανείς δεν μπορεί να το γνωρίζει. Πάντως ένας σχετικός προβληματισμός είχε υπάρξει.
Υπάρχει όμως και μια ακόμη διαφορά: αν (πχ) καταργηθεί το ωμέγα αυτομάτως αλλάζουν έως και οι καταλήξεις των ρημάτων. Η κατάργηση του δίγαμμα δεν φαίνεται να είχε κάποια ιδιαίτερη επίπτωση. Κι εδώ που τα λέμε, η εν λόγω κατάργηση ήταν πολύ μεταγενέστερο φρούτο και είχε γίνει σε εποχές γενικότερης αποσύνθεσης.
Προσωπικά αν θες τη γνώμη μου, η οποιαδήποτε κατάργηση είναι οπισθοδρόμηση. Και δεν μιλάω μόνο για κατάργηση γραμμάτων, αλλά και για τόνους και για πνεύματα και για πτώσεις ολόκληρες και για ο,τιδήποτε άλλο.
Το βρήκα το λεξικό που λες: διατίθεται και προς κατέβασμα. Δεν το είχαν καν ακουστά αλλά θα το μελετήσω.
Κοίτα, σύμφωνα με την υπουργκό παηδίας μας -ή μάλλον σύμφωνα με τις πιο μύχιες και κρυφές τις προσδοκίες- σύντομα θα πρέπει να καταργκήσουμε πολί πράμα από το γκλώσσα και να μιλάμε γκρίγκλις για να μη ζορίζουν τα παιδιά το κεφαλάκι τους κε μαθαίνουν ελλήνικος γκιατί προφανώς είναι πολί δύσκολο γλώσσα τα ελληνικη κε το παιδιά ζοριζοντε κε αποσυντονιζεντε από άλλα σημαντικά πράγματα όπως το πλειστέϊσιο και τα στρινκγ του Μενεγάκης.
Σιχτίρια, έχουμε καταντήσει να θεωρείσαι νεοναζί άμα ξέρεις ορθογραφία. Το σπίτι τους μέσα
Άσε που πρέπει να συνεννοούνται και πιο εύκολα με τους μετανάστες, η πλειοψηφία των οποίων περιέργως αρέσκεται να μιλάει οποιανδήποτε άλλη γλώσσα πλην της ελληνικής, στο πλαίσιο πάντοτε της ευρύτερης κουλτούρας (οίκου) ανοχής που μας διακρίνει. Με αποτέλεσμα αν περάσεις από Μεταξουργείο (απλό παράδειγμα) να θες τουλάχιστον 8 μεταφραστές.
Αυτό το παηδίας πολύ μου άρεσε. Θα το καθιερώσω μου φαίνεται...
Αγαπητέ Άδη έχεις απόλυτο δίκιο. Τα θέματα που έθιξες είναι μείζονος σημασίας.Ο ξεριζωμός της γλώσσας ξεκινάει από τα υπουργεία παηδίας (όπως το έθεσε ο Prophet Estarian).Μου έκανε εντύπωση η εντατιτικοποίηση της κατάργησης των διφθόγγων (αι,οι,ει,υι κλπ) τα τελευταία χρόνια. Και το πρόσεξα κυρίως στην δευτέρα λυκείου που είδα στο βιβλίο της ιστορίας την λέξη βαυαρία γραμμενη ως βαβαρία(!). Δεν είμαι της άποψης οτι η κατάργηση ή αλλοίωση οποιουδήποτε κανόνα της γλώσσας είναι χαρακτηριστικό της εξέλιξης της κοινωνίας και των ανθρώπων. Μάλλον προκαλεί σύγχυση. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι οι λέξεις τραίνο, αυγό, υιός των οποίων η αλοίωση στο όνομα της διευκόλυνσης της μάθησης αλλάχθηκαν. Εμείς τις διαδαχθήκαμε διαφορετικά και διαφορετικά οι νέες γενιές. Αυτό οδηγεί σε σύγχυση τον οποιοδήποτε αφού από την μία υπερτερεί η παπαγαλία που έμαθε μικρός και από την άλλη η νέα "ετυμολογία" που τον κάνει να πιστεύει ότι αυτό είναι το σωστό. Ώστοσο το θέμα των πνευμάτων ναι μεν είναι παλαίο αλλά σύμφωνα με έρευνες τα παιδιά είχαν μειωμένα τα προβλήματα δυσλεξίας και ανορθογραφίας. Βέβαια οι αρχαίοι αν γνωρίζεις έγραφαν μόνο με κεφαλαία και τα πνεύματα πέρασαν στον γραπτό λόγο για να προσδιόρισουν την σωστή προφορά της λέξης (ω μακρύ εννοούσε οτί είχε πιο μεγαλη διαρκεία στην προφορά κλπ.) αφού οι αρχαίοι στην ουσία μιλούσαν κατά κάποιον τρόπο τραγουδιστά. Έπισης το δίγαμα και το σαμπί αντικαταστάθηκαν εν μέρει από μεταγενέστερους έλληνες. Ώστοσο τώρα η νέα νέα δημοτική(υπάρχει εμφανέστατη διαφορά μεταξύ δημοτικής πριν το '81 και μετά) μάλλον αποτελεί προϊόν βιασμού της αυθεντικής ελληνικής πάρα εξέλιξη ή έστω αναπροσαρμογή πάνω στις ίδιες βάσεις και άρχες. Και βέβαια σημερα τα πράγματα είναι πιο αποκαρδιώτικα αν λάβουμε υπ' όψην (και όχι υπόψιν(!)) την ραγδαία εξάπλωση των greeklish που κυριαρχεί στους Η/Υ και τώρα στα κινητά τηλέφωνα. Άραγε αυτός που είχε την ιδέα να τα δημιουργήσει σκέφτηκε τι καταστροφή πρόκαλεσε στην ελληνική γλώσσα.Και αν ρώτησεις κανένα παιδί γράφει με greeklish γιατί βεριέται να πατήσει έναν απλό συνδυασμό πλήκτρων. Είναι αξιολύπητη η κατάσταση στην οποία έχουμε πέσει.
Άδη συμφωνώ μαζί σου απόλυτα σε όλα. Η εξέλιξη δεν έχει ουδεμία σχέση με τον ξεριζωμό και βιασμό όλοκληρων κομματιών και εννοιών της γλώσσας. Θα έγραφα παραπανώ αλλά δυστυχώς δεν το επιτρέπει.
Μμμμμ... επειδή πρέπει να φύγω και δεν προλαβαίνω, αφήνω ανοικτή την εκκρεμότητα και θα επανέλθω Δημήτριος αύριο. Έχει ψωμί και θα ήθελα να το κουβεντιάσουμε.
Λοιπόοοοοον...
Γενικά συμφωνούμε σε πολλά.
Αναφορικά με τις καταργήσεις: πιθανώς κάποιες να μην είναι πάντοτε κακές. Πχ, περί του τραί(ε)νου. Ίσως πρακτικά να είναι ανούσιο. Το Βαβαρία όμως δεν είναι.
Τώρα θα μου πεις γιατί το πρώτο να είναι ανούσιο ενώ το δεύτερο όχι;
Βασικά κάποιοι δίφθογγοι (ιδίως) στα αρχαία χρόνια είχαν διαφορετική προφορά από την σημερινή, η οποία έχει χαθεί (εξού και ο λοιμός/λιμός που ανέφερα στο κείμενο). Το ύψιλον όμως διατηρεί πολλές ιδιότητές του οπότε έχει αξία να παραμείνει.
Άρα μάλλον καταλήγουμε ότι οι όποιες αλλαγές θέλουν προσεκτική μελέτη και όχι να βάζουμε τα πάντα στο ίδιο τσουβάλι.
Το θέμα των πνευμάτων και των τόνων όντως ισχύει έτσι όπως το λες. Έχω διαβάσει και σχετικό βιβλίο στο παρελθόν το οποίο με είχε εντυπωσιάσει τα μέγιστα και πλάκα-πλάκα αν το είχα θυμηθεί νωρίτερα θα το είχα αναφέρει.
Η γκριζολυκογραφή είναι μεγάλη ιστορία από μόνη της, ό,τι κι αν πούμε θα είναι ελάχιστο. Προσωπικά όμως πολύ αμφιβάλλω αν πρόκειται απλώς για βαριεστημάρα ενός απλού συνδυασμού πλήκτρων. Νομίζω ότι είναι κάτι πολύ βαθύτερο που έχει να κάνει με την ευρύτερη προσπάθεια καταβαράθρωσης της γλώσσας μας, αλλά επειδή δεν δύναμαι να το αποδείξω προφανώς θα παραμείνει στη σφαίρα της φαντασίας.
Η ουσία είναι ότι -μάλλον θα το θυμάσαι- παλαιότερα είχε τεθεί ζήτημα εισαγωγής του... λατινικού (;) αλφαβήτου προς αντικατάσταση του ελληνικού. Όπως επίσης είχε τεθεί και θέμα κατάργησης όλων των διφθόγγων συν των... διπλών (;;;) γραμμάτων. Άσχετα αν δεν πέρασε τίποτε απ'όλα αυτά, τελικώς η όλη κατάντια μάλλον δείχνει ότι επί της ουσίας πέρασαν όλα.
Τώρα... αναφορικά με το υπ'όψην...
Δεν έχω λόγο να το αμφισβητήσω αλλά είσαι 100% βέβαιος; Νομίζω ότι και το υπ'όψιν είναι σωστό, απλώς είναι παλαιότερη μορφή.
Τώρα το διάβασα, κάλλιο αργά παρά ποτέ. Παρήγορο οτι σε αυτό το ζήτημα υπάρχουμε περισσότεροι του ενός με τις ίδιες "ακροδεξιές" απόψεις.
Επί του τελευταίου σχολίου θα συμφωνήσω με τον κάτοχο του ιστολογίου: η αιτιατική τῆς ὄψεως είναι "τήν ὄψιν". Η κατάληξις σε -η των τριτοκλίτων που έληγαν σε -ις ήταν ζητούμενο της τάχα "δημοτικής" και ένα από τα συμπτώματα αλλά και αίτια συνάμα (μια που παράγεται ένας φαύλος κύκλος διαρκούς επιδείνωσ-ης(;) σε αυτή την ιστορία) της γλωσσικής παρακμής.
Κοίτα, είναι πολλοί αυτοί που στο θέμα της γλώσσας έχουν την "αναχρονιστική" άποψη και νομίζω ότι αυξάνονται με τον καιρό. Και το θετικό είναι ότι υπάρχουν και πολλοί νέοι άνθρωποι σε αυτούς. Πολύ φοβάμαι όμως ότι το θέμα της γλώσσας σύντομα θα κλείσει οριστικά και με αρνητικό πρόσημο. Η "επεξεργασία" που με ιδιαίτερη σπουδή γίνεται εδώ και δεκαετίες έχει ήδη αρχίσει ν'αποδίδει καρπούς. Απλά εμείς κλασικά κοιμόμασταν.
Δημοσίευση σχολίου