Βάκχαι

Κι επειδή οι γιορτές πλησιάζουν "απειλητικά" (μην πω έχουν ήδη έρθει: πολύς κόσμος πχ έχει ήδη ξοδέψει το δώρο των Χριστουγέννων, μην πω και τον μισθό του Γενάρη...) είπα να μπω λίγο στο κλίμα των ημερών και να μιλήσω για τις Βάκχες του Ευριπίδη! (ντόινγκ, άσχετο, ε;! Ναι, πείτε μου τώρα ως περιμένατε κάτι διαφορετικό…). Θα ξεκινήσω λέγοντας λίγα πράγματα για το έργο και καθώς θα γράφω θα πετάω και διάφορες απαραίτητες διευκρινήσεις.

Κατ’ αρχήν λίγα πράγματα για το έργο: οι Βάκχες θεωρούνται από τα μεγαλύτερα αριστουργήματα της αρχαιοελληνικής τραγωδίας, και ως προς τη δομή τους, και ως προς το ύφος τους, και ως προς την τεχνική τους , και ως προς την ηθικολογία τους, και ως προς… πολλά άλλα. Δεν ξέρω αν η όλη αξία τους είχε αναγνωρισθεί από την αρχαιότητα, αυτό που ξέρω όμως είναι πως πρόκειται για ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον έργο που αναφέρεται σε μια συγκεκριμένη ιστορία με πρωταγωνιστή τον θεό Διόνυσο. Σε αυτό το σημείο να αναφέρω ότι η τραγωδία έχει διονυσιακές καταβολές, θέμα πολύ ενδιαφέρον και καλώ όποιον πιστεύει πως ενδιαφέρεται να το ψάξει λίγο διότι θα ανακαλύψει πολλά ενδιαφέροντα πράγματα (εξακολουθούμε να είμαστε μια διονυσιακή κοινωνία άλλωστε, παρά τον εκφυλισμό μας). Σε αυτό το σημείο επιβάλλεται να δώσω μια απάντηση, επειδή όλο και κάποιοι θα εμφανισθούν για να το ρωτήσουν: οι Βάκχες δεν εξιστορούν τη ζωή του Διονύσου. Καμία σχέση. Παραθέτουν μια πάρα πολύ συγκεκριμένη ιστορία. Έχω τον λόγο μου που το τονίζω αυτό, και παρακαλώ να μην το ξεχάσετε διαβάζοντας τα (πολύ συγκεκριμένα) αποσπάσματα που έχω επιλέξει.

Η ιστορία μέσες-άκρες έχει ως εξής: ο Διόνυσος εμφανίζεται στη Θήβα, όπου βασιλεύει ο Πενθέας. Έρχεται στη Θήβα φέρνοντας μαζί τη νέα θρησκεία, τη δική του λατρεία. Αρκετοί τον ακολουθούν, κάποιοι άλλοι όχι. Κάποιοι, μάλιστα, γίνονται πολέμιοί του, εις εξ αυτών κι ο Πενθέας. Τελικώς ο Διόνυσος συλλαμβάνεται από τον Πενθέα, καταφέρνει όμως με ένα τέχνασμα να δραπετεύσει. Στο τέλος, ο Πενθέας πληρώνει για την ύβρη που διέπραξε εις βάρος του θεού.

Ας πάμε όμως τώρα στο κείμενο. Φυσικά για εξοικονόμηση χώρου (δηλαδή για να γράψω εγώ όσο το δυνατόν περισσότερα γίνεται) θα παραθέσω μόνο τα μεταφρασμένα αποσπάσματα. Στο τέλος θα ακολουθήσει ανάλυση. Α, να σημειώσω και το εξής: όταν ο Ευριπίδης έβγαλε στη φόρα τις Βάκχες, κατηγορήθηκε ότι αποκάλυψε τα άρρητα των Ελευσινίων Μυστηρίων. Τελικώς αθωώθηκε, αλλά κρατήστε την στο μυαλό την κατηγορία, έχει σημασία. Άρξασθε.

«…εγώ, του Δία ο γιος, που με γέννησε η κάποτε η κόρη του Κάδμου η Σεμέλη……κι αφού άλλαξα τη θεϊκή μορφή με ανθρώπινη…» Διόνυσος (πρόλογος)
«…για να είμαι έτσι στους θνητούς θεός ολοφάνερος σε τούτη τη χώρα των Ελλήνων ήρθα πρώτα……γιατί της μητέρας μου οι αδελφές έλεγαν, που αυτές δεν θα έπρεπε καθόλου να το λένε, πως ο Διόνυσος δεν είναι του Δία γιος…» Διόνυσος (πρόλογος)
«Μακάριος αυτός που ξέρει τις τελετές των θεών και αγνός τη ζωή του περνά. Την ψυχή του αφιερώνει στο θίασο του Βάκχου και με καθαρμούς ιερούς βακχεύει πάνω στα βουνά και της Κύβελης, της μεγάλης μητέρας τα όργια τελώντας, τινάζει ψηλά τον θυρσό και κισσοστεφανωμένος τον Διόνυσο λατρεύει.» Χορός (στροφή α’)
«…και τον στεφάνωσε με φιδόπλεχτο στεφάνι…» Χορός (αντιστροφή α’)
«αναζητώντας αίμα σφαγμένου τράγου να πιει και κρέας ωμό να γευθεί.» Χορός (επωδός)
«…που στους ανθρώπους θεός φανερώθηκε…» Κάδμος (α’ επεισόδιο)
«…κι ότι στη μέση των θιάσων είναι στημένοι κρατήρες με κρασί γεμάτοι…» Πενθέας (α’ επεισόδιο)
«Τούτο το θηρίο μας ήταν ήμερο κι ούτε που δοκίμασε να μας ξεφύγει. Χωρίς να προβάλει αντίσταση μας παραδόθηκε, κι ούτε που χλώμιασε, ούτε που άλλαξε η κρασωπή του όψη, μόνο γελώντας μας άφησε να τον δέσουμε και να τον πάρουμε κι έμενε ακίνητος, έτσι που το έργο μας διευκόλυνε.» Θεράπων (β’ επεισόδιο)
«Κι εσένα τον ίδιο θα κλείσω μές στη φυλακή (Πενθέας)
Θα με λευτερώσει ο θεός ο ίδιος, όταν εγώ θέλω (Διόνυσος)
…
Εγώ είμαι πιο δυνατός από ‘σένα και θα σε δέσω (Πενθέας)
Ούτε τι λες ξέρεις, ούτε ποιος είσαι βλέπεις (Διόνυσος)» (β’ επεισόδιο)
«Τράνταζε συθέμελα τη γη, Σεισμέ σεβαστέ (Διόνυσος, από τη φυλακή)
…
Α, του Πενθέα το παλάτι θα τιναχθεί και θα πέσει αμέσως συντρίμμια… Είδατε τα πέτρινα επιστύλια που γκρεμίζονται και σωριάζονται καταγής; (Χορός)»
«Βάρβαρες γυναίκες, τόσο πολύ τρομάξατε και από το φόβο σας πέσατε κατάχαμα; Νοιώσατε καθώς φαίνεται πως ο Βάκχος γκρέμισε το παλάτι του Πενθέα. Ελάτε, σηκώστε το κορμί, πάρτε θάρρος, διώξτε το φόβο από μέσα σας.» Διόνυσος προς τις Βάκχες (γ’ επεισόδιο)
«…γιατί θαρρώντας πως με δένει, ούτε μ’έπιανε, ούτε καν με άγγιζε, μ’ελπίδες μόνο ξεγελιώταν…» Διόνυσος (γ’ επεισόδιο)
«…πάνω στα μαλλιά τους είχαν φωτιά, χωρίς όμως να καίει…» Αγγελιοφόρος (γ’ επεισόδιο)

Ενδιαφέροντα αποσπάσματα, έτσι; Είμαι περίεργος να δω όμως…
Όπως και να’χει, κάτι έγραφα για ανάλυση στο ξεκίνημα, Απλό... τυράκι στη φάκα, ανάλυση δεν πρόκειται να κάνω, τουλάχιστον όχι ακόμα παρόλο που είναι σχεδόν έτοιμη. Αφενός επειδή έχω τους λόγους μου, αφετέρου επειδή τα αποσπάσματα είναι σαφέστατα από μόνα τους. Το μόνο που θα αναφέρω είναι ότι στο έργο, ο Διόνυσος εμφανίζεται με τριπλή ιδιότητα: γιος του θεού, ιερέας του θεού και θεός.

Κι όσοι τα 'πιασαν, τα'πιασαν…
Χαίρετε.