Για να ξεκινήσουμε με λίγο χούμορ (χωρίς ιώτα), μιας και ο zaphod μου έδωσε την ιδέα για τούτο εδώ το σενδόνι (άρα να ξέρετε ποιον να βρίζετε, εγώ δεν είχα τέτοιο σεντόνι στο πρόγραμμα. Ναι, το ξέρω: με πιστέψατε!) , θα ήθελα να ξεκινήσω ολίγον τι διαφορετικά σήμερα...
Κατ' αρχήν, τι μπορεί να περιμένει κανείς από τον άνθρωπο (;;;) που όχι μόνο ήταν ο εξακοσιοστός εξηκοστός έκτος επισκέπτης τούτου εδώ του βλογίου, αλλά και που ακόμη χειρότερα στην 666η επίσκεψη εδώ μέσα μίλαγε για τον Κωνσταντίνου και δη, με καλά λόγια; Τα τεκμήρια είναι αποστομωτικά...
Που ήμασταν λοιπόν; Α, ναι.. Αναρωτιώμουν τι μπορεί να περιμένει κανείς από ένα τέτοιο άτομο.
Σεντονιάδες.
Δε μου λε ρε, πως την έχεις δει επιτέλους; Μπαίνεις εδώ και ντε και καλά τρομάζεις (σε πιστέψαμε μιλάμε!) από τα σεντόνια και γράφεις εκεί τα διπλάσια;
Μιλάμε ότι έχω φτάσει σε απόγνωση... Δεν τον προλαβαίνω πλέον...
Κι έτσι, αποφάσισα να πάρω μια μικρή εκδίκηση (άλλο που δεν ήθελα-αν και λογικά μέχρι να τελειώσω τούτο εδώ, όλο και κάνά νέο σενδόνι θα έχει γράψει). Το τελευταίο σενδόνι ήταν και αυτό εξ-αιρετικά ενδιαφέρον και μου πρίζωσε τόσο ώστε αντί να απαντήσω εκεί, να σενδονεύσω εδώ (τι ρήμα βρήκα πάλι ο άνθρωπος...). Πρακτικά -και πέραν του όποιου προλόγου, όπου απλά ήθελα να ξεσκουριάσω ρίχνωντας λίγο θάψιμο!- ο λόγος είναι πως το συγκεκριμένο ζήτημα με απασχολεί ιδιαίτερα έντονα. Μάλιστα έχω γράψει και κάποια σχετικά σχόλια στο παρελθόν. Το γιατί με απασχολεί αυτό το θέμα, κάποιαν άλλη φορά, που θα ασχοληθώ μαζί του κανονικά. Για την ώρα μερικές απαντήσεις υπό μορφή κανονικού κειμένου.
Πρώτα θα ξεκινήσω με κάποιες επισημάνσεις. Καλώς ή κακώς, την αρχαία Ελλάδα τείνει να οικειοποιηθεί ο,τιδήποτε αμόρφωτο, άσχετο και ακραίο κυκλοφορεί. Αυτό δεν σημαίνει φυσικά ότι όλοι το κάνουν επίτηδες. Άλλοι το κάνουν για τους δικούς τους λόγους, άλλοι επειδή το κάνουν και άλλοι, άλλοι επειδή δε βλέπουν πέρα από τη μύτη τους, άλλοι επειδή τόσα ξέρουν τόσα λένε και πάει λέγοντας (παρεμπιπτόντως ρίχτε μια ματιά και σε αυτό). Και τελικά αυτοί που φαίνονται μαλάκες στην τελική δεν είναι άλλοι από τους αρχαίους Έλληνες που είναι και οι μοναδικοί που δεν φταίνε σε τίποτε. Καλώς ή κακώς -ας μην κρυβόμαστε πίσω από το δάκτυλό μας- αν πεις ότι ασχολείσαι με τους αρχαίους Έλληνες οι συνειρμοί που έρχονται είναι δύο: ο πρώτος, ότι είσαι ακροδεξιός ή/και ο δεύτερος ότι είσαι μαϊντανός. Γι'αυτό όμως θα μιλήσουμε παρακάτω...
Και αν μέσα σε όλα είσαι και ημιμαθής (που νομίζεις ότι η μόρφωση είναι η μασημένη τροφή των άλλων) με ελαφρά κλίση προς την αφέλεια, τότε αν σου πλασαριστεί κάτι με πειστικό τρόπο αυτομάτως σου δημιουργεί και την κοσμοθεωρία σου. Σάμπως ο τηλεπροφήτας τι κάνει, καλή ώρα; Μην ξεφεύγω όμως.
Το θέμα που καταπιάστηκε -έστω και με εξ'αντιγραφής πρίζωμα- ο zaph είχε να κάνει με την αυτήν ασχετοσύνη. Νομίζω έχω πολλά να πω για το θέμα, αλλά θα προσπαθήσω να μείνω "περιορισμένος" για να μην βγει το σεντόνι των τριών Ηπείρων και των πέντε Θαλασσών (αφού φανταστείτε πως μέχρι τώρα διαβάζατε τον πρόλογο!)...
Κατ'αρχήν, όταν αναφερόμαστε στους αρχαίους Έλληνες συνήθως κάνουμε ένα φρικτό λάθος. Ξεχνάμε ότι οι αρχαίοι ζούσαν τότε, ενώ εμείς σήμερα. Μάλλον δεν το πιάσατε. Ας το ξαναθέσω λίγο διαφορετικά: οι αρχαίοι όταν μιλούσαν για κάτι τότε δεν είχαν κατά νου ούτε τι θα ανακαλύπταμε εμείς σήμερα, ούτε φυσικά πόσο παπάρες θα ήμασταν. Τι εννοώ: "Ουδέν χρήμα μάτην γίνεται αλλά πάντα εκ λόγου τε και υπ ανάγκης". Τάδε έφη Λεύκιππος.
Πρακτικά αυτό που είπε ο Λεύκιππος (ο οποίος ήταν ο εισηγητής της ατομικής θεωρίας) περί το δεύτερο μισό του 5ου που-χού αιώνα δεν ήταν άλλο από την Αρχή της Αιτιότητος της σύγχρονης φυσικής. Το πρόβλημα είναι ότι ο Λεύκιππος δεν είχε ιδέα του τι εστί η Αρχή της Αιτιότητος. Όπως ιδέα περί του Νόμου αφθαρσίας της Ύλης δεν είχε και ο Διογέννης ο Απολλωνιάτης (που ουσιαστικά πρώτος περί αυτής μίλησε) όταν έγραφε ότι "ουδέν εκ του μη όντως γίγνεσθαι ουδ'εις το μη όν φθείρεσθαι". Τα αποφθέγματα που διαβάζουμε ήταν απλώς λογικότατα συμπεράσματα στα οποία κατέληγαν κάνωντας το πολύ απλούστατο που εμείς αγνοούμε σήμερα πως γίνεται: χρησιμοποιούσαν το μυαλό τους.
Οι αρχάιοι Έλληνες ήταν διαλεκτικοί τύποι. Αυτό δεν σημαίνει ότι ήξεραν να... διαλέγουν (διότι πολύς κόσμος αυτό πιστεύει ότι σημαίνει). Διαλεκτική σημαίνει να ξέρεις να θέτεις τις σωστές ερωτήσεις και παράλληλα να ξέρεις να δίνεις τις σωστές απαντήσεις. Γι'αυτό και κατάφεραν να εκτοξεύσουν σε πραγματικά δυσθεώρατα ύψη τη φιλοσοφία. Ανάλογα με τα κέφια και τα πιστεύω του ο καθένας μπορεί να προσάψει πολλές κατηγορίες για τους αρχαίους Έλληνες. Νομίζω όμως ότι όποιος τολμήσει να πει ότι δεν ήξεραν να σκέφτονται είναι κοινός μάλαξ. Εμείς είμαστε οι αμαθείς, ή ακόμη χειρότερα οι ανεπίδεκτοι μαθήσεως, όχι οι αρχαίοι Έλληνες. Αλήθεια, ξέρετε ποια η μετάφραση του πυθαγόρειου "Εκάς οι βέβηλοι"; Αν όχι, ψάξτε το λίγο, έχει μεγάλο ενδιαφέρον...
Ας επιστρέψουμε στον Λεύκιππο όμως. Αυτό που είχε κάνει ο Λεύκιππος ήταν το εξής απλό: παρατηρούσε τα πάντα γύρω του. Επειδή προφανώς ήταν και αρκετά "ανήσυχος" τύπος, παρατηρούσε μέχρι μεγάλης λεπτομέρειας και προφανώς από κάποιο σημείο κι έπειτα προσπάθησε να εξηγήσει τι γινόταν γύρω του. Όλοι οι αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι το ίδιο έκαναν, ιδιως οι προσωκρατικοί. Κάποια στιγμή λοιπόν, μέσα από πληθώρα επαγωγικών σκέψεων και συμπερασμάτων κατέληξε στα όποια (πολύ ενδιαφέροντα, πιστέψτε με) συμπεράσματά του, ένα εκ των οποίων και αυτό που αναφέραμε πιο πάνω. Τόσο απλό, τόσο εύκολο, κι όμως πολύς κόσμος προσπαθεί να του βγάζει τα ματάκια. Κανένας Λεύκιππος δεν μίλησε για την Αρχή της Αιτιότητος (η οποία είναι πολύ σύγχρονη διατύπωση κιόλας).
Ας πάμε στον μαθητή του Λευκίππου, τον Δημόκριτο (όπου μεταξύ άλλων και για τον οποίον είχαμε πει κάποια πραγματάκια εδώ), ο οποίος παρεμπιπτόντως έλεγε "μην είσαι πρόθυμος να μάθεις τ απάντα, μήπως δε μάθεις τίποτε" (μη πάντα επίστασθαι προθυμέο, μη παντών αμαθής γένηι). Ο Δημόκριτος λοιπόν όσο κι αν φανεί απίστευτο μίλησε με εκπληκτική ακρίβεια για μεγάλο μέρος της σύγχρονης χημείας. Καλό, ε; Λάθος. Ο Δημόκριτος δεν είχε ιδέα από τη σύγχρονη χημεία και τι αυτή θα έφερνε στο φως κάποια στιγμή. Ας δούμε ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα: "Θεωρεί δηλαδή ότι τα σώματα αυτά συνδέονται το ένα με το άλλο και παραμένουν μαζί για τόσο χρονικό διάστημα ώσπου να παρουσιαστεί από το περιβάλλον τους κάποιο ισχυρότερο αίτιο και να τα διασκορπίσει". Δεν ξέρω αν θυμάστε την κατανομή των ηλεκτρονίων σε στιβάδες και για το πως γίνονται οι δεσμοί με τα ηλεκτρόνιο της εξωτερικής στιβάδας. Εκπληκτικό έτσι; Φυσικά θα συστήσω στον μαϊντανό που είναι ήδη έτοιμος να πεταχτεί κραυγάζοντας για τα τεχνολογικά επιτεύγματα της εποχής να μην βιάζεται και να πλύνει κανά πιάτο στο ενδιάμεσο. ο Δημόκριτός είχε παρατηρήσει το προφανές: ότι ένας μανδύας είναι ελαφρύτερος από το αντίστοιχο κομμάτι ξύλου. Λογικό κι επόμενο λοιπόν να σκεφτεί ότι η διαφορά στο βάρος οφείλεται σε κάτι... πιο εσωτερικό. Ως επίσης είχε παρατηρήσει το ακόμη προφανέστερο: μεγάλος βράχος, μικρότερος βράχος, ακόμη μικρότερος βράχος, πετρούλα, πετραδάκι κλπ: ίδιο υλικό, διαφορετικά μεγέθη, άρα κάπου οφείλεται αυτό. Επιπλέον, έτσι είχε επιχειρήσει να εξηγήσει την ύπαρξη των χρωμάτων και γενικότερα ολόκληρη τη δομή της ύλης και φυσικά ακριβώς έτσι είχε κάνει λόγο και για το περιβόητο άτομο. Πολύ απλά, κοινή λογική και δυνατό μυαλό: θανατηφόρος συνδυασμός, ιδίως για την παντελώς ακομπλεξάριστη τότε εποχή. Παρεμπιπτόντως, έχετε διαβάσει την ανάπτυξη του Δημοκρίτου περί του ατόμου; Πάρτε βαθειά ανάσα και ξεκινάμε (το απόσπασμα σώζεται από τον Αριστοτέλη):
"Ο Δημόκριτος φαίνεται πως πείστηκε από επιχειρήματα ταιριαστά με το ζήτημα και βασιμένα στη φυσική παρατήρηση. υτό που εννοούμε θα καταστεί φανερό στην πορεία. Η υπόθεση ότι κάποιο σώμα είναι λοσχερώς διαιρετό, δηλαδή κάποιο μέγεθος είναι ολοσχερώς διαιρετό, και πως τούτο είναι δυνατό να συμβεί, δημιουργεί απορία. Τι θα δηλαδή είναι το σώμα που ξεφεύγει τη διαίρεση; Αν είναι ολοσχερώς διαιρετό και η διαδικασία αυτή είναι δυνατή, θα μπορούσε ταυτόχρονα να είναι και ολοσχερώς διαιρεμένο, ακόμα και αν οι διαιρέσεις δεν είχαν γίνει ταυτόχρονα. Αν αυτό μπορούσε να γίνει, δεν θα υπήρχε τίποτε αδύνατο. Κατά συνέπεια, θα ισχύει το ίδιο όποτε ένα σώμε είναι από τη φύση του ολοσχερώς διαιρετό, είτε με διχοτόμηση, είτε με οποιαδήποτε μέθοδο. Τίποτε αδύνατο δεν θα προέκυπτε, αν έχει πράγματι διαιρεθεί, ακόμη κι αν έχει διαιρεθεί σε μύρια μέρη, διαιρεμένα και τα ίδια μυριάδες φορές. Τίποτε αδύνατο δεν θα προέκυπτε ακόμη και αν και κανείς ίσως δεν θα μπορούσε να κάνει μια τέτοια διαίρεση. Αφού λοιπόν το σώμα είναι ολοσχερώς διαιρετό, έστω ότι το διαιρέσαμε. Τι θα απομείνει τότε; Μέγεθος; Δεν είναι δυνατό, γιατί τότε θα υπάρχει κάτι που δεν διαιρέθηκε, ενώ υποτέθηκε ως ολοσχερώς διαιρετό. Αν όμως δεν απομείνει κανένα σώμα ή μέγεθος αλλά υπάρξει διαίρεση, το σώμα ή θ'αποτελείται από σημεία και τα συστατικά του δεν θα έχουν μέγεθος, ή δεν θα υπάρχει απολύτως τίποτε. Έτσι θα γινόταν από το τίποτα και θα αποτεελούνταν από τίποτα, και το όλον δεν θα ήταν παρά μόνο φαινόμενα. Ομοίως αν αποτελείται από σημεία δεν θα έχει κανένα μέγεθος διότι όταν τα σημεία εφάπτονταν και αποτελούσαν ένα μέγεθος και υπήρχαν μαζί, δεν έκαναν το όλον μεγαλύτερο αφού όταν διαιρέθηκε σε δύο ή περισσότερα μέρη το όλον δεν θα ήταν ούτε μικρότερο, ούτε μεγαλύτερο από πριν. Συνεπώς ακόμη και αν συντεθούν όλα τα σημεία δεν θα φτιάξουν μέγεθος. Επιπλέον, αν κατά τη διαίρεση του σώματος σχηματισθεί ένα μικρό κομματάκι, σαν πριονίδιμ ξαθ με τη μορφή αυτή αποχωρήσει από το μέγεθος κάποιο σώμα, ισχύει η ίδια συλλογιστική και προκύπτει το ερώτημα, με ποια έννοια είναι διαιρετό εκείνο το κομμάτι; Αν αυτό που αποχώρησε δεν ήταν σώμα αλλά κάποιο χωριστό είδος ή ιδιότητα και αν το μέγεθος είναι σημεία ή επαφές έτσι προσδιορισμένες, είναι άτοπο ν'αποτελείται κάποιο μέγεθος από πράγματα που δεν είναι μεγέθη. Επιπλέον, που θα είναι τα σημεία; Και είναι ακίνητα ή κινούμενα; Αλλά και η επαφή είναι πάντα μια επαφή δύο πραγμάτων, αφού πάντα υπάρχει κάτι εκτός από την επαφή ή τη διαίρεση ή το σημείο. Όλα τούτα προκύπτουν αν αν υποθέσει κάποιος ότι οποιοδήποτε σώμα οποιουδήποτε μεγέθους είναι ολοσχερώς διαιρετό. Ακόμη, αν αφού διαιρέσω ένα ξύλο ή κάτι άλλο το επανασυνθέσω, θα είναι πάλι ίσο με κείνο που ήταν και είναι ένα. Επομένως το ξύλο έχει διαιρεθεί δυνάμει ολοσχερώς. Τι λοιπόν υπάρχει στο ξύλο πέρα από τη διαίρεση; Διότι ακόμη και αν υπάρχει κάποια ιδιότητα, πως αναλύεται σε αυτά τα συστατικά και πως γίνεται απ'αυτά; Ή πως χωρίζονται τα συστατικά; Επομένως, αφού είναι αδύνατο ν'αποτελούνται τα μεγέθη από επαφές ή σημεία, πρέπει να υπάρχουν αδαιέρεται σώματα και μεγέθη."
Αυτό ήταν λοιπόν το περιβόητο... πυρηνικό αντιδραστήριο του Δημοκρίτου, με το οποίο "διέσπασε" το μόριο και έκανε λόγο για το άτομο: η εις άτοπον απαγωγή. Τα λογικά επιχειρήματα, η επαγωγική σκέψη, η διαλεκτική ικανότητα και η απαλοιφή κάθε παράλογου αποτελέσματος. Κάποιοι βέβαια επιμένουν ότι ο Δημόκριτος διαθέτωντας τις μυστικές τεχνολογίες των Ελ το είχε όντως διασπάσει...
Μμμμ... κάτι λέγαμε πιο πριν: ότι ο Δημόκριτος ζούσε τότε. Το μόριο διασπάστηκε πιο πρόσφατα. Όταν λοιπόν έγινε η διάσπαση του μορίου, προς τιμήν του Δημοκρίτου το αμέσως επόμενο σωματίδιο ονομάστηκε άτομο. Με λίγα λόγια οι νεώτεροι επιστήμονες δανείστηκαν αυτήν τη συγκεκριμένη ελληνική λέξη για να τιμήσουν αυτόν τον γίγαντα σκέψεως. Οι φελλοί φυσικά πιστεύουν ότι ο Δημόκριτος ήταν προφανώς σε άμεση επικοινωνία με τους σύγχρονους επιστήμονες -απλά πάντα ένα βήμα μπροστά- και τελικώς τους πρόλαβε, δείχνωντας και ο ίδιος πόσο μπροστά ήταν. Ο Δημόκριτος ήταν όντως πολύ μπροστά. Αυτοί που τα πιστεύουν αυτά είναι απλώς πολύ πίσω, κυρίως διανοητικά (δίχως να θέλω να προσβάλω κανέναν, αλλά αηδίες δεν μπορώ ν'ακούω). Ξεφύγαμε όμως...
Το κείμενο του zaphod (καθώς και αυτά που τον ενέπνευσαν) μιλάνε για την Σχετικότητα, και πως οι Έλληνες μίλησαν πρώτοι γι'αυτήν. Έχω ανατριχιάσει...
Ας φέρω λίγο στημ κουβέντα τον μέγα Πλωτίνο (που έχει θαφτεί επιμελώς εις τους αιώνας των αιώνων, αμήν). Στην πραγματεία του "Περί Αιώνος και Χρόνου" λέει μεταξύ άλλων τα εξής εκπληκτικά:
"Έπειτα, πρέπει να τη θεωρήσουμε (σ.σ. την αιωνιότητα) αδιάστατη για να μην την ταυτίσουμε με τον χρόνο" και,
"Από τους φιλοσόφους που υποστηρίζουν ότι ο χρόνος ταυτίζεται με την κίνηση, άλλοι θεωρούν πως είναι φύσεως κίνησις και άλλοι πως είναι η κίνησις του σύμπαντος. Αυτοί που υποστηρίζουν πως ταυτίζεται με το κινούμενον αναφέρονται στην κίνηση της συμπαντική σφαίρας. Από αυτούς που θεωρούν ότι ο χρόνος ταυτίζεται με το συναπτόμενο της κινήσεως, άλλοι θεωρούν πως είναι το διάστημα της κινήσεως, άλλοι το μέτρο της κινήσεως και άλλοι το παρακολούθημα της κινήσεως" καθώς και το ακόμη πιο αριστουργηματικό,
"Μήπως άρα είναι ο χρόνος κάτι σχετικό με την κίνηση; Αν είναι διάστημα, πρώτον δεν είναι το ίδιο διάστημα σε όλες τις κινήσεις ούτε καν στις ομοειδείς. Διότι είναι ταχύτερη και βραδύτερη η κίνησις και η κατά τόπον κίνησις. Και θα έπρεπε να μετρώνται και οι δύο διαφορετικές κινήσεις με ένα τρίτο πράγμα, το οποίο θα ήταν ορθότερο να ονομάση κανείς χρόνο. Ποιας λοιπόν από τις δύο κινήσεις το διάστημα θα είναι ο χρόνος, ή μάλλον ποιας από όλες τις κινήσεις που είναι άπειρες; Αν όμως πει κάποιος ότι ο χρόνος είναι το διάστημα της τακτικής κινήσεως, τότε δεν θα είναι ούτε όλης αυτής της κινήσεως, γιατί αυτές οι τακτικές κινήσεις είναι πολλές ώστε θα υπάρχουν και πολλοί χρόνοι ταυτόχρονα."
Αριστούργημα, ε; Ναι, ξέρω τι θα μου πείτε: μα γι'αυτά μίλησε και ο Αϊνστάιν. άρα οι Έλληνες είχαν μιλήσει και για την Σχετικότητα (πανηγυρισμοί).
Τα μυαλά σας και μια λίρα...
Κατ' αρχήν, ο Πλωτίνος δεν γνώριζε ούτε τον Αίνστάιν (άρα αποκλείεται και το γεγονός να ειχαν κάνει κοινές μελέτες ή να είχε για δάσκαλο τον Καραθεοδωρή) αλλά προπάντων δεν γνώριζε τον σύγχρονο όρο "Σχετικότητα". Ο Πλωτίνος κατέληξε σε κάποια πολύ συγκεκριμένα και ειδικά συμπεράσματα στηριζόμενος στην επαγωγική σκέψη: "αυτό είναι δυνατόν, εκείνο όχι, άρα ισχύει αυτό."
Επίσης, μια πολύ μεγάλη παρανοήση που μπορεί να υπάρξει είναι και η εξής: τελικά τι εστί Σχετικότητα; Θα σας απαντήσω εγώ: είναι απλά μια λέξη. Ίσως αν ο Αϊνστάιν είχε πιει μέσα στην χαρά του ένα ποτηράκι παραπάνω σήμερα να μιλάγαμε για τη Θεωρία της Συμπτωματολογίας, ή τη Θεωρία των Συσχετισμών ή ακόμη και για το Διασυμπαντικό Σουβλάκι του Διανύσματος του Χρόνου. Απλά παίζουμε με τις λέξεις, αυτό κάνουμε. Σχετικότητα του ήρθε του Αϊνστάιν, Σχετικότητα τη βάφτησε, ακριβώς όπως θα μπορούσε να την είχε βαφτήσει με οποιοδήποτε άλλο τρόπο. Το σημείο κλειδί όμως εδώ δεν είναι η λέξη "Σχετικότητα", αλλά η λέξη "Θεωρία". Τι σημαίνει θεωρία; Ότι προσπαθεί να εξηγήσει κάτι που ούτως ή άλλως γίνεται στην πράξη. Λάθος: που ούτως ή άλλως γινόταν ανέκαθεν στην πράξη, πριν ακόμη γενηθεί ο Αϊνστάιν, πριν ακόμη γενηθεί ο Πλωτίνος ή ο οποιοσδήποτε άλλος. Αυτά που περιγράφει ο Αϊνστάιν απλά συμβαίνουν: αυτό είναι το Σύμπαν, αυτή είναι η Φύση. Συνέβαιναν πριν έρθουμε εμείς εδώ και θα συνεχίσουν να συμβαίνου κι αφότου έχουμε φύγει. Ο Αϊνστάιν παρατήρησε και προσπάθησε να εξηγήσει. Τι σύμπτωση: ακριβώς το ίδιο έκανε και ο Πλωτίνος και ο Αριστοτέλης και ο Πλάτωνας και ο Ηράκλειτος και ο Δημόκριτος και μυριάδες άλλοι. Παρατηρούσαν και εξηγούσαν. Και μάλιστα εξηγούσαν τι; Εδώ θα γίνει πολύ ενδιαφέρουσα η επιχειρηματολογία μου. Απλά μην κάνετε το λάθος να ξεχάσετε ότι κυριολεκτικά λατρεύω τους αρχαίους Έλληνες, αν και δεν είχα ποτέ την ύψηστη τιμή να ανήκω στην ευγενή κάστα των Ελ.
Ανέφερα τους προσωκρατικούς φιλοσόφους παραπάνω, με τους οποίους πραγματικά τρελαίνομαι. Δεν ξέρω αν έχετε διαβάσει και τι, κι ούτε πρόκειται να κάνω κάποια εισαγωγή περί αυτών (αφού δεν με σώνουν ούτε όλα τα σεντόνια του κόσμου). Η ουσία είναι ότι για τους προσωκρατικούς υπήρξε κάποια στιγμή κάποια αρχή. Για άλλον ήταν το Πυρ. Για άλλον ήταν ο Αήρ. Για άλλον το Ύδωρ. Για άλλον, ο Νους. Ενώ απόψεις υπήρχαν και άλλες, όπως του Αναξιμάνδρου με το Άπειρόν του. Το ενδιαφέρον είναι ότι όλοι έχουν εκπληκτικές επιχειρηματολογίες. Τελικά ποιος απ'όλους έχει δίκιο; Να το θέσω λίγο διαφορετικά: τελικά τι πίστευαν οι αρχαίοι, ότι η Γη ήταν σφαιρική ή επίπεδη; Και τελικά ήταν στο κέντρο του Σύμπαντος ή δεν ήταν; Ναι, ενοχλητικά το ερωτήματα, το γνωρίζω. Διότι πολύ χαιρόμαστε να ξέρουμε ότι πρώτος κάποιος αρχαίος Έλληνας μίλησε για κάτι που αποδεδειγμένα ισχύει, είμαστε όμως και αρκούντως πανηλίθιοι να παραγνωρίζουμε ότι δεν θα μπορούσε να έχει μιλήσει γι'αυτό αν προηγουμένως όλοι οι προηγούμενοι δεν είχαν κάνει λάθος. Για να πας στο παεπιστήμιο πρέπει πρώτα να βγάλεις λύκειο. Πιο πριν όμως πρέπει να έχεις πάει στο γυμνάσιο, κι ακόμη πιο πριν στο δημοτικό. Κι όλ'αυτά αφού έχεις παρακολουθήσει το νηπιαγωγείο που έχει άμεση σχέση με την οικογενειακή παιδεία που έλαβες από το σπίτι σου. Ουδείς πήγε στο πανεπιστήμιο απευθείας.
Οι αρχαίοι Έλληνες παρατηρούσαν, σκέπτονταν και συμπέραιναν. Για εμάς η διαδικασία φαίνεται αγγούρι, για τους αρχαίους ήταν απλά μια ρουτίνα της καθημερινότητας. Όταν κάποιος συμπέραινε κάτι, αυτομάτως επικρατούσε ενθουσιασμός σε όλους. Δεν υπήρχαν "δογματικές εχθρότητες" τότε. Όλοι οι φιλοσοφοι επιχειρούσαν να μάθουν -στο μέτρο του εφικτού- τι είχε πει κάποιος άλλος. Το γεγονός ότι για τους περισσότερους φιλοσόφους γνωρίζουμε από άλλους, τρίτους το αποδεικνύει. Το θεωρούσαν τιμή τους να επικαλούνται τη "μελέτη" κάποιου άλλου φιλοσόφου μέσα στην δική τους πραγματεία. Ταυτόχρονα όμως, ο καθένας έβαζε και το δικό του λιθαράκι, μέσα από την καλώς εννοούμενη αμφισβήτηση με την οποίαν ήταν διαποτισμένη η αρχαιοελληνική σκέψη. Αν και δεν έχει σημασία ποιος ήταν ο πρώτος (που για την ιστορία θα πω ότι ήταν ο Θαλής), τα πράγματα τα πήγε μέχρι κάποιο σημείο. Από 'κει κι έπειτα πήγε κάποιος άλλος, τα πήρε και τα πήγε λίγο παρακάτω. Ένας άλλος στη συνέχεια τα πήγε παραπέρα και πάει λέγοντας.
Η έκφραση ότι από τα λάθη μας μαθαίνουμε κρύβει τεράστια σοφία.
Η αρχαιοελληνική σκέψη, ακόμη κι όποτε έβγαινε (από τα γεγονότα) πέρα για πέρα εσφαλμένη έκρυβε απίστευτο μεγαλείο ακριβώς επειδή πήγαινε βήμα, βήμα και δεν ξέφευγε ποτέ από τη λογική. Γι'αυτό και δεν πρέπει να υποτιμούμε τις περιπτώσεις που κάποιος φιλόσοφος συμπέραινε κάτι που στη συνέχεια αποδεικνυώταν τελείως εσφαλμένο. Σημασία είχε όχι το που έφτασε, αλλά το πως έφτασε εκεί που πήγε, όπου κι αν ήταν το "εκεί".
Συχνά πέφτουμε μόνοι μας σε συμπλιγάδες. Σημασία δεν είχε αν κάποιος έλεγε ότι η γη είναι επίπεδη. Σημασία είχε ο τρόπος σκέψης που τον οδήγησε σε εκείνο το συμπέρασμα, ο οποιος συνήθως ήταν αριστουργηματικός. Λένε ότι εκ του αποτελέσματος κρίνονται όλα. Σαφώς. Αν πρόκειται για αγώνα ποδοσφαίρου, για διπλωματία, για μαγειρική. Όταν μιλάμε για φιλοσοφία όμως, ποιο ακριβώς είναι το αποτέλεσμα;
Αγνοούμε πολλά πράγματα, ένα εκ των οποίων ότι αυτό που σήμερα ονομάζουμε "επιστήμονες" στην αρχαιότητα ήταν ταυτόχρονα και φιλόσοφοι. Δεν υπήρξε ούτε μία κοσμοθεωρία που να προήλθε εκτός της φιλοσοφίας. Οι μαθηματικοί ήταν και φιλόσοφοι, οι φυσικοί ήταν και φιλόσοφοι, οι αστρονόμοι ήταν φιλόσοφοι. Όποιος ασχολείτο με την οποιανδήποτε έκφανση της φύσεως, ήταν φιλόσοφος. Και η φιλοσοφία είναι κάτι που πηγάζει κατ' αρχήν από το μυαλό. Συνεπώς, πως ορίζεται το αποτέλεσμα και ποια η ορθότητα αυτού;
Μπάμιες κοκκινιστές...
Να μου μιλήσει για αποτέλεσμα ποιος; Αυτός που θα ενημερωθεί για τους αρχαίους από τον κάθε τηλεπροφήτη; Όταν λες ότι ασχολείσαι με τους αρχαίους διαβάζεις τα κείμενά τους. Προσοχή: όχι τις αποσπασματικές αναλύσεις τρίτων και τετάρτων. Τα κείμενά τους απευθείας, έστω και στη νεοελληνική μετάφραση. Εκεί είναι η αξία: να διαβάσεις και να συμπεράνεις μόνος σου. Να μπεις στο πετσί τους, να καταλάβεις τι ειχαν σκεφτεί και πως. Θα μου μιλήσει ποιος λοιπόν για το αποτέλεσμα; Ο τάδε μαϊντανός που επιχειρεί να τους μοιάσει αφήνωντας γενειάδα; Ή ο άλλος που φοράει ένα χιτώνιο; Πλάκα, πλάκα, αφού τόσος κόσμος προσπαθεί να τους μοιάσει εμφανισιακά, έχω να απευθύνω μια ερώτηση: ρεύμα έχετε στο σπίτι σας; Οι αρχαιόι δεν είχαν, όπως δεν είχαν ίντερνετ, αυτοκίνητα, συσκευασμένα φαγητά και πάει λέγοντας. Κόφτε τα λοιπόν όλα αυτά πρώτα και μετά να το ξανασυζητήσουμε το θέμα σε μια νέα βάση. Νομίζω πως ξέφυγα όμως.
Τελικά ποιος απ'όλους τους αρχαίους είχε δίκιο; Η απάντηση είναι απλούστατη: όλοι τους. Διότι ο καθένας από τη μεριά του έλεγε ό,τι έλεγε. Δεν το κατάλαβα δηλαδή, από πότε η Αλήθεια είναι κάτο το μονόχνωτο και μονοδιάστατο; Το φως είναι κύμα, σώμα, ενέργεια ή κάτι άλλο; Μα όλα είναι. Όταν λοιπόν οι πολλαπλές δυνατότητες μπορούν να συνυπάρχουν στην φυσική, γιατί να μην υπάρχουν στην Φιλοσοφία; Και αφού μπορούν να υπάρχουν στην Φιλοσοφία, τότε προς τι η όλη κουβέντα περί αποτέλεσμάτων στον γάμο του Καραγκιόζη; Δεν είναι το αποτέλεσμα που μας ενδιαφέρει. Η Σκέψη είναι που μας ενδιαφέρει. Τουτέστιν, ποιο το νόημα ν'ασχολούμαστε και για το αν τελικώς οι αρχαίοι είχαν μιλήσει για την σχετικότητα ή την ασχετοσύνη; Την ίδια φύση που μελετάμε σήμερα εμείς μελετούσαν κι εκείνοι. Τα μέσα μόνο έχουν αλλάξει. Τα άλλα είναι (θεωρητικά τουλάχιστον, διότι πρακτικά το συζητάμε) ίδια. Αφού λοιπόν ήταν διαχρονικά κοινό το ερέθισμα, λογικό δεν είναι να είναι κοινό και το όποιο συμπέρασμα; Δηλαδή στη σημερινή φυσική, όλες οι θεωρίες είναι σωστές; Νομοτελειακά μετά από 100 χρόνια αρκετές θα έχουν βγει εσφαλμένες. Ε, και; Τι να μας λέει αυτό; Εδώ βγαίνουν και σου λένε ότι παρόλο που η νευτώνεια μηχανική αδυνατεί να εξηγήσει τι συμβαίνει στον μικρόκοσμο, παρά ταύτα είναι σωστότατη, δηλαδή έχουμε το κουφό να υπάρχει μια σωστή θεωρία με ενδεχώμενες εσφαλμένες παραμέτρους. Ε, και;
Απλά, οι πολλοί και διάφοροι που για πολλούς και διάφορους λόγους ασχολούνται με το τι είχαν αποδείξει οι αρχαίοι Έλληνες και τι όχι, είναι αυτοί που αν τους βάλεις να υπολογήσουν την απόσταση της γης από τον ήλιο με το μάτι και απλά εργαλεία και μαθηματικά (όπως έκαναν οι αρχαίοι) θα κοκκινίσουν από ντροπή. Αν και κανονικά θα έπρεπε να ντρέπονται ακόμη περισσότερο γι'αυτά που γράφουν και για τον τρόπο που από την ημιμαθή αγνοία τους διασύρουν τους αρχαίους.
Φυσικά δεν έχει νόημα όπως καταλαβαίνετε να αρχίσω να ξεσηκώνω όλη την αρχαιοελληνική γραμματεία που έχω στη βιβλιοθήκη μου για να αποδείξω πεταιτέρω καταστάσεις. Νομίζω ότι έγινε κατανοητό το τι ήθελα να πω και να δείξω.
Σε κάποιο σημείο του κειμένου του ο zaphod λέει κάτι που πραγματικά χρόνια τώρα μου κάθεται στον λαιμό: "Είναι κρίμα, οι υπερασπιστές (χμμμμ) του Ορθού Λόγου, και του Αρχαίου Κόσμου να πέφτουν μέσα σε τέτοιες απολυταρχικές (αρ)λούμπες!"
Δυστυχώς αυτό ισχύει. Εκεί έχουμε καταντήσει. Ακριβώς επειδή κάποιοι αυτοπροβάλονται με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, όπου ένας αναφέρει ως βιβλιογραφία τις παπαριές του άλλου και όλοι μαζί συνιστούν βιβλιογραφία που ούτε στα σκουπίδια δεν αθ τολμούσε να πετάξει κανείς μόνο και μόνο από τον φόβο μην προσβληθούν τα σκουπίδια, έχουμε φτάσει στο αυτο σημείο να θεωρούνται υπερασπιστές του ορθού λόγου και του αρχαίου κόσμου. Οι λόγοι είναι πολλοί, αλλά μάλλον δεν είναι της παρούσης. Όταν από τη μια μεριά όμως έχεις το ένα άκρο των όσων το παίζουν ντε και καλά προοδευτικοί (my ass) και φτύνουν σκαιότατα ο,τιδήποτε αρχαιοελληνικό, δεν είναι παράλογο να ξεμυτάει το άλλο άκρο και να το παίζει υπερασπιστής του. Η ακραία δράση φέρνει ακραία αντίδραση κι έχει καταντήσει η όλη ιστορία μια φαρσοκωμωδία που αν και κωμωδία τελικώς προκαλεί μόνο κλάμα. Αλλά όπως είπα και στην αρχή, δυστυχώς δεν γίνονται αυτοί όλοι ρόμπες, όπως και θα τους άξιζε. Οι αρχαίοι γίνονται. Τι να πεις...
Για το τέλος φύλαξα ένα αρκετά μεγάλο απόσπασμα, έτσι, για να δώσω ακόμη μεγαλύτερη τροφή στον zaphod για ν'ασχοληθεί περαιτέρω εαν θέλει (διότι καλές οι "περιλήψεις" αλλά καλύτερα τα κείμενα).
Πολιτεία, Ζ (514a-517c)
"Ύστερ' απ'αυτά, είπα, δοκίμασε νάπεικονίσεις την ανθρώπινη φύση μας ως προς την παιδεία και την απαιδευσία πλάθοντας με το νου σου μια κατάσταση όπως η ακόλουθη. Φαντάσου δηλαδή ανθρώπους σ'ένα οίκημα υπόγειο, κάτι σαν σπηλιά, που το άνοιγμά της, ελεύθερο στο φως σε μεγάλη απόσταση, θα απλώνεται σε όλο το πλάτος της σπηλιάς και τους ανθρώπους αυτούς να βρίσκονται μέσα εκεί από παιδιά αλυσοδεμένοι από τα σκέλια και τον αυχένα ώστε να μένουν ακινητοποιημένοι και να κοιτάζουν μόνο εμπρός χωρίς να μπορούν, έτσι αλυσοδεμένοι καθώς θα είναι, να στρέφουν γύρω το κεφάλι τους. Κι ένα φως να τους έρχεται από ψηλά κι από μακρυά, από μια φωτιά που θα καίει πίσω τους, κι ανάμεσα στη φωτιά και τους δεσμώτες, στην επιφάνεια του εδάφους να περνάει ένας δρόμος. Κι εκεί δίπλα φαντάσου ένα τειχάκι χτισμένο παράλληλα στο δρόμο σαν εκείνα τα χαμηλά παραπετάσματα που στήνουν οι ταχυδακτυλουργοί μπροστά στους θεατές για να δείχνουν από 'κει τα τεχνάσματά τους.
Το φαντάζομαι, είπε.
Φαντάσου ακόμη ότι κατά μήκος σ'αυτό το τειχάκι κάποιοι άνθρωποι μεταφέρουν κάθε λογής κατασκευάσματα που εξέχουν από το τειχάκιμ αγάλματα και άλλα ομοιώματα ζώων, από πέτρα, από ξύλο, ή ο,τιδήποτε άλλο, και ότι όπως είναι φυσικό άλλοι από τους ανθρώπους που κουβαλάνε αυτά τα πράγματα μιλάνε ενώ άλλοι είναι σιωπηλοί.
Αλλόκοτη, είπε, η εικόνα που περιγράφεις, και οι δεσμώτες αλλόκοτοι και αυτοί.
Όμοιοι με'μάς, έκανα εγώ. Γιατί πρώτα-πρώτα μήπως φαντάζεσαι ότι οι δεσμώτες αυτοί εκτός από τον εαυτό τους και τους διπλανούς τους βλέπουν ποτέ τους τίποτε άλλο πέρα από τις σκιές που ρίχνει το φως αντίκρυ στον τοίχο της σπηλιάς;
Μα πως θα ήταν δυνατόν, είπε, αφού σ'όλη τους τη ζωή είναι αναγκασμένοι να έχουν το κεφάλι τους ακίνητο;
Και με τα πράγματα που περνουν μπροστά στο τειχάκι τι γίνεται; Τι άλλο εκτός από τις σκιές τους βλέπουν οι δεσμώτες;
Σαν τι άλλο θα μπορούσαν να δουν;
Αν τώρα είχαν τη δυνατότητα να συνομιλούν, δε νομίζεις ότι θα πίστευαν πως αυτά για τα οποία μιλούν δεν είναι παρά οι σκιές που έβλεπαν να περνούν από μπροστά τους;
Κατανάγκην, είπε.
Κι αν υποθέσουμε ότι ακόμη στο δεσμωτήριο ερχόταν και αντίλαλος από τον αντικρυνό τοίχο; Κάθε φορά που θα μιλούσε κάποιος απ'όσους περνούσαν πίσω τους, φαντάζεσαι ότι οι δεσμώτες δεν θα πίστευαν ότι η φωνή βγαίνει από τη σκιά που περνά από μπροστά τους;
Μα το Δία, και βέβαια.
Ασφαλώς λοιπόν, είπα κι εγώ, οι άνθρωποι αυτοί δεν θα ήταν δυνατόν να πιστέψουν για αληθινό τίπτοε άλλο παρά μονάχα τις σκιές των κατασκευασμάτων.
Ανάγκη αδήριτη, είπε.
Σκέψου τώρα, είπα εγώ, ποια μορφή θα μπορούσε να πάρει η απαλλαγή τους από τα δεσμά και η γιατρειά τους από την πλάνη και την αφροσύνη, αν τύχαινε και τους συνέβαιναν τα εξής: κάθε φορά που καποιος από αυτούς θα λυνόταν και θα αναγκαζόταν ξαφνικά να ελευθερωθεί και να γυρίσει το κεφάλι και να περπατήσει και να αντικρύσει το φως ψηλά -κι όλα αυτά πονώντας πολύ και αδυνατώντας από την εκτυφλωτική λάμψη να διακρίνει εκείνα τα πράγματα που ως τώρα έβλεπε τις σκιές τους- τι φαντάζεσαι ότι θα ελεγε ο άνθρωπος αυτός, αν κάποιος του έλεγε ότι όσα έβλεπε πρωτύτερα ήταν ανοησίες και ότι τώρα είναι κάπως πιο κοντά στην πραγματικότητα κι ότι έχοντας τώρα στραφεί σε αντικείμενα πιο πραγματικά βλέπει σωστότερα; Ιδίως μάλιστα αν δείχνωντας του καθένα από τα αντικείμενα που περνούσαν από μπροστά του τον ρωτούσε και τον υποχρέωνε να απαντήσει τι είναι το καθένα τους. Δε νομίζεις ότι ο ανθρωπος εκείνος θα τα'χανε και θα πίστευε ότι όσα έβλεπε τότε ήταν αληθινότερα από 'κείνα που του δείχνουν τώρα;
Και πολύ μάλιστα.
Κι άμα θα τον εξανάγκαζε να κοιτάξει στο ίδιο το φώς, δεν θα αισθανόταν έντονο πόνο στα μάτια και δεν θα προσπαθούσε να το αποφύγει στρέφοντας το βλέμμα του πάλι σ'εκείνα που μπορεί να βλέπει, και δεν θα νόμιζε ότι εκείνα είναι στ'αλήθεια πιο σαφή και ευκρινή από όσα του δείχνουν τωρα;
Έτσι, είπε.
Αν, τέλος, είπα εγώ, κάποιος τον τραβούσε διά της βίας προς τα έξω από ένα ανέβασμα κακοτράχαλο κι απότομο και δεν τον άφηνε προτού να τον βγάλει στο φως του ηλίου, άραγε ο δεσμώτης δεν θα πονούσε και δεν θα αγανακτούσε που τον τραβολογούσαν κι όταν θα έβγαινε στο φως, έτσι καθώς τα μάτια του θα ήταν πλημμυρισμένα από την εκτυφλωτική λάμψη, δεν θα του ήταν εντελώς αδύνατο να διακρίνει έστω και ένα από τα πράγματα, για τα οποία του έλεγαν τώρα πως ήταν αληθινά;
Θα ήταν αδύνατον, είπε. Έτσι στα ξαφνικά τουλάχιστον.
Θα χρειαζόταν νομίζω κάποιος χρόνος προσαρμογής, πεοκειμένου να αντικρύσει τα πράγματα επάνω. Έτσι, στην αρχή, θα διέκρινε ευκολότερα τις σκιές, έπειτα τα είδωλα των ανθρώπων και των άλλων πραγμάτων στο νερό κι ύστερα τα ίδια τα πράγματα. Από αυτά όσα βρίσκονται στον ουρανό, θα μπορούσε να τα κοιτάξει πιο εύκολα τη νύχτα, με το φως των άστρων και του φεγγαριού παρά την ημέρα με τον ήλιο και το φως του.
Ασφαλώς.
Και το τελευταίο απ'όλα, θα μπορούσε να αντικρύσει τον ήλιο, όχι είδωλα του στο νερό ή σε κάποια θέση άλλην από τη δική του, αλλά τον ήλιο αυτόν καθαυτόν στον δικό του τόπο, και να θεαστεί η φύση του.
Κατανάγκην, είπε.
Κι ύστερα από αυτά θα έφτανε να συλλάβει με το λογισμό του ότι αυτός, ο ήλιος, είναι που δωρίζει τις εποχές και τα χρόνια και που διαφεντεύει τα πάντα στη σφαίρα των ορατών πραγμάτων και κατά κάποιον τρόπο είναι η αιτία για όλα όσα έβλεπαν ο ίδιος και οι άλλοι δεσμώτες.
Προφανώς, είπε, αυτό θα ήταν το επόμενο συμπέρασμα του.
Λοιπόν, καθώς θα ξαναθυμάται τον τόπο στον οποίον έμενε πρώτα, τη "σοφία" που είχαν εκεί, και τους συγκρατούμενούς του εκεί, δεν νομίζεις ότι θα καλοτυχίζει τον εαυτο του για την αλλαγή, ενώ για 'κείνους θα αισθάνεται οίκτο;
Και πολύ μάλιστα.
Κι αν υποθέσουμε ότι οι δεσμώτες είχαν θεσπίσει και κάποιες τιμές και επαίνους μεταξύ τους και βραβεία για όποιον διέκρινε καθαρότερα απ'όλους τα αντικείμενα που περνούσαν μπροστά τους ή για όποιον συγκρατούσε στη μνήμη του ποια από αυτά συνήθως περνούσαν πρώτα, ποια ύστερα και ποια πήγαιναν μαζί με ποια, έτσι που βάσει αυτού να έχει κάποια ιδιαίτερη ικανότητα στο να μαντεύει τι επρόκειτο κάθε φορά, έχεις μηπως τη γνώμη ότι ο άνθρωπος αυτος θα φλέγονταν από την επιθυμία για τέτοια πράγματα και ότι θα ζήλευε όσους τιμούνταν εκεί και είχαν δύναμη και αναγνώριση; Ή θα είχε πάθει αυτό που λέει ο Όμηρος και θα επιθυμούσε διακαώς πάνω στη γη να ζούσε κι ας ξενοδούλευε σε κάποιον άκληρο, ή να υπέφερε ο,τιδήποτε παρά να νομίζει τέτοια πράγματα και να ζει όπως εκείνοι;
Έτσι νομίζω κι εγώ, είπε. Θα προτιμούσε να πάθαινε ο,τιδήποτε παρά να ζει εκείνη τη ζωή.
Συλλογίσου τώρα και τούτο, είπα εγώ. Αν ένας άνθρωπος σαν αυτόν κατέβαινε ξανά εκεί κάτω και καθόταν στην ίδια θέση, άραγε τα μάτια του δεν θα ήταν γεμάτα σκοτάδι καθώς θα ερχόταν έτσι απότομα από το φως του ηλίου;
Βεβαιότατα.
Κι αν θα χρειαζόταν να παραβγεί πάλι μ'εκείνους που είχαν παραμείνει δεσμώτες προσπαθώντας να διακρίνει τις σκιές, ενώ η όρασή του θα είναι αδύναμη ωσότου προσαρμοστούν τα μάτια του κι ο χρόνος της προσαρμογής όχι πολύ σύντομος, άραγε δεν θα γινόταν περίγελως και δεν θα έλεγαν γι'αυτόν ότι γύρισε με τα μάτια του χαλασμένα από 'κει πάνω που ανέβηκε, και ότι δεν αξίζει ούτε καν να δοκιμάσει κανείς να ανέβει επάνω; Κι όποιον θα επιχειρούσε να τους λύσει από τα δεσμά τους και να τους ανεβάσει επάνω, αυτόν αν μπορούσαν με κάποιον τρόπο να τον πιάσουν στα χέρια τους και να τον σκοτώσουν, δεν θα τον σκότωναν;
Ασφαλώς, είπε.
Αυτή λοιπόν την εικόνα, φίλε Γλαύκων, πρέπει να τη συνδέσουμε ολόκληρη με όσα λέγαμε πρωτύτερα και να παρομοιάσουμε την περιοχή που μας εμφανίζεται διαμέσου της όρασης με τη διαμονή στο δεσμωτήριο, και το φως της φωτιάς που υπάρχει εκεί με τη δύναμη του ηλίου. Κι αν παραβάλεις το ανέβασμα προς τα πάνω και τη θέαση των πραγμάτων του επάνω κόσμου με την άνοδο της ψυχής στο νοητό τόπο, δεν θα πέσεις μακρυά από τη δική μου πίστη, μια που θέλεις να την ακουσεις. Κατά πόσον αληθεύει, το ξέρει ο θεός. Σ'εμένα πάντως το πράγμα φαίνεται να έχει ως εξής......"
Αν λοιπόν το αυθεντικό κείμενο δεν έχει καμία σχέση με αυτό που παρουσιάζεται στο κείμενο που τα χώνει ο zaphod, τότε κάτι δεν πάει καλά με το επιχείρημα. Κι αν δεν πηγαίνει καλά κάτι με το επιχείρημα, πιθανότατα να μην πηγαίνει καλά με ολόκληρο το κείμενο...
Χαίρετε.
Κατ' αρχήν, τι μπορεί να περιμένει κανείς από τον άνθρωπο (;;;) που όχι μόνο ήταν ο εξακοσιοστός εξηκοστός έκτος επισκέπτης τούτου εδώ του βλογίου, αλλά και που ακόμη χειρότερα στην 666η επίσκεψη εδώ μέσα μίλαγε για τον Κωνσταντίνου και δη, με καλά λόγια; Τα τεκμήρια είναι αποστομωτικά...
Που ήμασταν λοιπόν; Α, ναι.. Αναρωτιώμουν τι μπορεί να περιμένει κανείς από ένα τέτοιο άτομο.
Σεντονιάδες.
Δε μου λε ρε, πως την έχεις δει επιτέλους; Μπαίνεις εδώ και ντε και καλά τρομάζεις (σε πιστέψαμε μιλάμε!) από τα σεντόνια και γράφεις εκεί τα διπλάσια;
Μιλάμε ότι έχω φτάσει σε απόγνωση... Δεν τον προλαβαίνω πλέον...
Κι έτσι, αποφάσισα να πάρω μια μικρή εκδίκηση (άλλο που δεν ήθελα-αν και λογικά μέχρι να τελειώσω τούτο εδώ, όλο και κάνά νέο σενδόνι θα έχει γράψει). Το τελευταίο σενδόνι ήταν και αυτό εξ-αιρετικά ενδιαφέρον και μου πρίζωσε τόσο ώστε αντί να απαντήσω εκεί, να σενδονεύσω εδώ (τι ρήμα βρήκα πάλι ο άνθρωπος...). Πρακτικά -και πέραν του όποιου προλόγου, όπου απλά ήθελα να ξεσκουριάσω ρίχνωντας λίγο θάψιμο!- ο λόγος είναι πως το συγκεκριμένο ζήτημα με απασχολεί ιδιαίτερα έντονα. Μάλιστα έχω γράψει και κάποια σχετικά σχόλια στο παρελθόν. Το γιατί με απασχολεί αυτό το θέμα, κάποιαν άλλη φορά, που θα ασχοληθώ μαζί του κανονικά. Για την ώρα μερικές απαντήσεις υπό μορφή κανονικού κειμένου.
Πρώτα θα ξεκινήσω με κάποιες επισημάνσεις. Καλώς ή κακώς, την αρχαία Ελλάδα τείνει να οικειοποιηθεί ο,τιδήποτε αμόρφωτο, άσχετο και ακραίο κυκλοφορεί. Αυτό δεν σημαίνει φυσικά ότι όλοι το κάνουν επίτηδες. Άλλοι το κάνουν για τους δικούς τους λόγους, άλλοι επειδή το κάνουν και άλλοι, άλλοι επειδή δε βλέπουν πέρα από τη μύτη τους, άλλοι επειδή τόσα ξέρουν τόσα λένε και πάει λέγοντας (παρεμπιπτόντως ρίχτε μια ματιά και σε αυτό). Και τελικά αυτοί που φαίνονται μαλάκες στην τελική δεν είναι άλλοι από τους αρχαίους Έλληνες που είναι και οι μοναδικοί που δεν φταίνε σε τίποτε. Καλώς ή κακώς -ας μην κρυβόμαστε πίσω από το δάκτυλό μας- αν πεις ότι ασχολείσαι με τους αρχαίους Έλληνες οι συνειρμοί που έρχονται είναι δύο: ο πρώτος, ότι είσαι ακροδεξιός ή/και ο δεύτερος ότι είσαι μαϊντανός. Γι'αυτό όμως θα μιλήσουμε παρακάτω...
Και αν μέσα σε όλα είσαι και ημιμαθής (που νομίζεις ότι η μόρφωση είναι η μασημένη τροφή των άλλων) με ελαφρά κλίση προς την αφέλεια, τότε αν σου πλασαριστεί κάτι με πειστικό τρόπο αυτομάτως σου δημιουργεί και την κοσμοθεωρία σου. Σάμπως ο τηλεπροφήτας τι κάνει, καλή ώρα; Μην ξεφεύγω όμως.
Το θέμα που καταπιάστηκε -έστω και με εξ'αντιγραφής πρίζωμα- ο zaph είχε να κάνει με την αυτήν ασχετοσύνη. Νομίζω έχω πολλά να πω για το θέμα, αλλά θα προσπαθήσω να μείνω "περιορισμένος" για να μην βγει το σεντόνι των τριών Ηπείρων και των πέντε Θαλασσών (αφού φανταστείτε πως μέχρι τώρα διαβάζατε τον πρόλογο!)...
Κατ'αρχήν, όταν αναφερόμαστε στους αρχαίους Έλληνες συνήθως κάνουμε ένα φρικτό λάθος. Ξεχνάμε ότι οι αρχαίοι ζούσαν τότε, ενώ εμείς σήμερα. Μάλλον δεν το πιάσατε. Ας το ξαναθέσω λίγο διαφορετικά: οι αρχαίοι όταν μιλούσαν για κάτι τότε δεν είχαν κατά νου ούτε τι θα ανακαλύπταμε εμείς σήμερα, ούτε φυσικά πόσο παπάρες θα ήμασταν. Τι εννοώ: "Ουδέν χρήμα μάτην γίνεται αλλά πάντα εκ λόγου τε και υπ ανάγκης". Τάδε έφη Λεύκιππος.
Πρακτικά αυτό που είπε ο Λεύκιππος (ο οποίος ήταν ο εισηγητής της ατομικής θεωρίας) περί το δεύτερο μισό του 5ου που-χού αιώνα δεν ήταν άλλο από την Αρχή της Αιτιότητος της σύγχρονης φυσικής. Το πρόβλημα είναι ότι ο Λεύκιππος δεν είχε ιδέα του τι εστί η Αρχή της Αιτιότητος. Όπως ιδέα περί του Νόμου αφθαρσίας της Ύλης δεν είχε και ο Διογέννης ο Απολλωνιάτης (που ουσιαστικά πρώτος περί αυτής μίλησε) όταν έγραφε ότι "ουδέν εκ του μη όντως γίγνεσθαι ουδ'εις το μη όν φθείρεσθαι". Τα αποφθέγματα που διαβάζουμε ήταν απλώς λογικότατα συμπεράσματα στα οποία κατέληγαν κάνωντας το πολύ απλούστατο που εμείς αγνοούμε σήμερα πως γίνεται: χρησιμοποιούσαν το μυαλό τους.
Οι αρχάιοι Έλληνες ήταν διαλεκτικοί τύποι. Αυτό δεν σημαίνει ότι ήξεραν να... διαλέγουν (διότι πολύς κόσμος αυτό πιστεύει ότι σημαίνει). Διαλεκτική σημαίνει να ξέρεις να θέτεις τις σωστές ερωτήσεις και παράλληλα να ξέρεις να δίνεις τις σωστές απαντήσεις. Γι'αυτό και κατάφεραν να εκτοξεύσουν σε πραγματικά δυσθεώρατα ύψη τη φιλοσοφία. Ανάλογα με τα κέφια και τα πιστεύω του ο καθένας μπορεί να προσάψει πολλές κατηγορίες για τους αρχαίους Έλληνες. Νομίζω όμως ότι όποιος τολμήσει να πει ότι δεν ήξεραν να σκέφτονται είναι κοινός μάλαξ. Εμείς είμαστε οι αμαθείς, ή ακόμη χειρότερα οι ανεπίδεκτοι μαθήσεως, όχι οι αρχαίοι Έλληνες. Αλήθεια, ξέρετε ποια η μετάφραση του πυθαγόρειου "Εκάς οι βέβηλοι"; Αν όχι, ψάξτε το λίγο, έχει μεγάλο ενδιαφέρον...
Ας επιστρέψουμε στον Λεύκιππο όμως. Αυτό που είχε κάνει ο Λεύκιππος ήταν το εξής απλό: παρατηρούσε τα πάντα γύρω του. Επειδή προφανώς ήταν και αρκετά "ανήσυχος" τύπος, παρατηρούσε μέχρι μεγάλης λεπτομέρειας και προφανώς από κάποιο σημείο κι έπειτα προσπάθησε να εξηγήσει τι γινόταν γύρω του. Όλοι οι αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι το ίδιο έκαναν, ιδιως οι προσωκρατικοί. Κάποια στιγμή λοιπόν, μέσα από πληθώρα επαγωγικών σκέψεων και συμπερασμάτων κατέληξε στα όποια (πολύ ενδιαφέροντα, πιστέψτε με) συμπεράσματά του, ένα εκ των οποίων και αυτό που αναφέραμε πιο πάνω. Τόσο απλό, τόσο εύκολο, κι όμως πολύς κόσμος προσπαθεί να του βγάζει τα ματάκια. Κανένας Λεύκιππος δεν μίλησε για την Αρχή της Αιτιότητος (η οποία είναι πολύ σύγχρονη διατύπωση κιόλας).
Ας πάμε στον μαθητή του Λευκίππου, τον Δημόκριτο (όπου μεταξύ άλλων και για τον οποίον είχαμε πει κάποια πραγματάκια εδώ), ο οποίος παρεμπιπτόντως έλεγε "μην είσαι πρόθυμος να μάθεις τ απάντα, μήπως δε μάθεις τίποτε" (μη πάντα επίστασθαι προθυμέο, μη παντών αμαθής γένηι). Ο Δημόκριτος λοιπόν όσο κι αν φανεί απίστευτο μίλησε με εκπληκτική ακρίβεια για μεγάλο μέρος της σύγχρονης χημείας. Καλό, ε; Λάθος. Ο Δημόκριτος δεν είχε ιδέα από τη σύγχρονη χημεία και τι αυτή θα έφερνε στο φως κάποια στιγμή. Ας δούμε ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα: "Θεωρεί δηλαδή ότι τα σώματα αυτά συνδέονται το ένα με το άλλο και παραμένουν μαζί για τόσο χρονικό διάστημα ώσπου να παρουσιαστεί από το περιβάλλον τους κάποιο ισχυρότερο αίτιο και να τα διασκορπίσει". Δεν ξέρω αν θυμάστε την κατανομή των ηλεκτρονίων σε στιβάδες και για το πως γίνονται οι δεσμοί με τα ηλεκτρόνιο της εξωτερικής στιβάδας. Εκπληκτικό έτσι; Φυσικά θα συστήσω στον μαϊντανό που είναι ήδη έτοιμος να πεταχτεί κραυγάζοντας για τα τεχνολογικά επιτεύγματα της εποχής να μην βιάζεται και να πλύνει κανά πιάτο στο ενδιάμεσο. ο Δημόκριτός είχε παρατηρήσει το προφανές: ότι ένας μανδύας είναι ελαφρύτερος από το αντίστοιχο κομμάτι ξύλου. Λογικό κι επόμενο λοιπόν να σκεφτεί ότι η διαφορά στο βάρος οφείλεται σε κάτι... πιο εσωτερικό. Ως επίσης είχε παρατηρήσει το ακόμη προφανέστερο: μεγάλος βράχος, μικρότερος βράχος, ακόμη μικρότερος βράχος, πετρούλα, πετραδάκι κλπ: ίδιο υλικό, διαφορετικά μεγέθη, άρα κάπου οφείλεται αυτό. Επιπλέον, έτσι είχε επιχειρήσει να εξηγήσει την ύπαρξη των χρωμάτων και γενικότερα ολόκληρη τη δομή της ύλης και φυσικά ακριβώς έτσι είχε κάνει λόγο και για το περιβόητο άτομο. Πολύ απλά, κοινή λογική και δυνατό μυαλό: θανατηφόρος συνδυασμός, ιδίως για την παντελώς ακομπλεξάριστη τότε εποχή. Παρεμπιπτόντως, έχετε διαβάσει την ανάπτυξη του Δημοκρίτου περί του ατόμου; Πάρτε βαθειά ανάσα και ξεκινάμε (το απόσπασμα σώζεται από τον Αριστοτέλη):
"Ο Δημόκριτος φαίνεται πως πείστηκε από επιχειρήματα ταιριαστά με το ζήτημα και βασιμένα στη φυσική παρατήρηση. υτό που εννοούμε θα καταστεί φανερό στην πορεία. Η υπόθεση ότι κάποιο σώμα είναι λοσχερώς διαιρετό, δηλαδή κάποιο μέγεθος είναι ολοσχερώς διαιρετό, και πως τούτο είναι δυνατό να συμβεί, δημιουργεί απορία. Τι θα δηλαδή είναι το σώμα που ξεφεύγει τη διαίρεση; Αν είναι ολοσχερώς διαιρετό και η διαδικασία αυτή είναι δυνατή, θα μπορούσε ταυτόχρονα να είναι και ολοσχερώς διαιρεμένο, ακόμα και αν οι διαιρέσεις δεν είχαν γίνει ταυτόχρονα. Αν αυτό μπορούσε να γίνει, δεν θα υπήρχε τίποτε αδύνατο. Κατά συνέπεια, θα ισχύει το ίδιο όποτε ένα σώμε είναι από τη φύση του ολοσχερώς διαιρετό, είτε με διχοτόμηση, είτε με οποιαδήποτε μέθοδο. Τίποτε αδύνατο δεν θα προέκυπτε, αν έχει πράγματι διαιρεθεί, ακόμη κι αν έχει διαιρεθεί σε μύρια μέρη, διαιρεμένα και τα ίδια μυριάδες φορές. Τίποτε αδύνατο δεν θα προέκυπτε ακόμη και αν και κανείς ίσως δεν θα μπορούσε να κάνει μια τέτοια διαίρεση. Αφού λοιπόν το σώμα είναι ολοσχερώς διαιρετό, έστω ότι το διαιρέσαμε. Τι θα απομείνει τότε; Μέγεθος; Δεν είναι δυνατό, γιατί τότε θα υπάρχει κάτι που δεν διαιρέθηκε, ενώ υποτέθηκε ως ολοσχερώς διαιρετό. Αν όμως δεν απομείνει κανένα σώμα ή μέγεθος αλλά υπάρξει διαίρεση, το σώμα ή θ'αποτελείται από σημεία και τα συστατικά του δεν θα έχουν μέγεθος, ή δεν θα υπάρχει απολύτως τίποτε. Έτσι θα γινόταν από το τίποτα και θα αποτεελούνταν από τίποτα, και το όλον δεν θα ήταν παρά μόνο φαινόμενα. Ομοίως αν αποτελείται από σημεία δεν θα έχει κανένα μέγεθος διότι όταν τα σημεία εφάπτονταν και αποτελούσαν ένα μέγεθος και υπήρχαν μαζί, δεν έκαναν το όλον μεγαλύτερο αφού όταν διαιρέθηκε σε δύο ή περισσότερα μέρη το όλον δεν θα ήταν ούτε μικρότερο, ούτε μεγαλύτερο από πριν. Συνεπώς ακόμη και αν συντεθούν όλα τα σημεία δεν θα φτιάξουν μέγεθος. Επιπλέον, αν κατά τη διαίρεση του σώματος σχηματισθεί ένα μικρό κομματάκι, σαν πριονίδιμ ξαθ με τη μορφή αυτή αποχωρήσει από το μέγεθος κάποιο σώμα, ισχύει η ίδια συλλογιστική και προκύπτει το ερώτημα, με ποια έννοια είναι διαιρετό εκείνο το κομμάτι; Αν αυτό που αποχώρησε δεν ήταν σώμα αλλά κάποιο χωριστό είδος ή ιδιότητα και αν το μέγεθος είναι σημεία ή επαφές έτσι προσδιορισμένες, είναι άτοπο ν'αποτελείται κάποιο μέγεθος από πράγματα που δεν είναι μεγέθη. Επιπλέον, που θα είναι τα σημεία; Και είναι ακίνητα ή κινούμενα; Αλλά και η επαφή είναι πάντα μια επαφή δύο πραγμάτων, αφού πάντα υπάρχει κάτι εκτός από την επαφή ή τη διαίρεση ή το σημείο. Όλα τούτα προκύπτουν αν αν υποθέσει κάποιος ότι οποιοδήποτε σώμα οποιουδήποτε μεγέθους είναι ολοσχερώς διαιρετό. Ακόμη, αν αφού διαιρέσω ένα ξύλο ή κάτι άλλο το επανασυνθέσω, θα είναι πάλι ίσο με κείνο που ήταν και είναι ένα. Επομένως το ξύλο έχει διαιρεθεί δυνάμει ολοσχερώς. Τι λοιπόν υπάρχει στο ξύλο πέρα από τη διαίρεση; Διότι ακόμη και αν υπάρχει κάποια ιδιότητα, πως αναλύεται σε αυτά τα συστατικά και πως γίνεται απ'αυτά; Ή πως χωρίζονται τα συστατικά; Επομένως, αφού είναι αδύνατο ν'αποτελούνται τα μεγέθη από επαφές ή σημεία, πρέπει να υπάρχουν αδαιέρεται σώματα και μεγέθη."
Αυτό ήταν λοιπόν το περιβόητο... πυρηνικό αντιδραστήριο του Δημοκρίτου, με το οποίο "διέσπασε" το μόριο και έκανε λόγο για το άτομο: η εις άτοπον απαγωγή. Τα λογικά επιχειρήματα, η επαγωγική σκέψη, η διαλεκτική ικανότητα και η απαλοιφή κάθε παράλογου αποτελέσματος. Κάποιοι βέβαια επιμένουν ότι ο Δημόκριτος διαθέτωντας τις μυστικές τεχνολογίες των Ελ το είχε όντως διασπάσει...
Μμμμ... κάτι λέγαμε πιο πριν: ότι ο Δημόκριτος ζούσε τότε. Το μόριο διασπάστηκε πιο πρόσφατα. Όταν λοιπόν έγινε η διάσπαση του μορίου, προς τιμήν του Δημοκρίτου το αμέσως επόμενο σωματίδιο ονομάστηκε άτομο. Με λίγα λόγια οι νεώτεροι επιστήμονες δανείστηκαν αυτήν τη συγκεκριμένη ελληνική λέξη για να τιμήσουν αυτόν τον γίγαντα σκέψεως. Οι φελλοί φυσικά πιστεύουν ότι ο Δημόκριτος ήταν προφανώς σε άμεση επικοινωνία με τους σύγχρονους επιστήμονες -απλά πάντα ένα βήμα μπροστά- και τελικώς τους πρόλαβε, δείχνωντας και ο ίδιος πόσο μπροστά ήταν. Ο Δημόκριτος ήταν όντως πολύ μπροστά. Αυτοί που τα πιστεύουν αυτά είναι απλώς πολύ πίσω, κυρίως διανοητικά (δίχως να θέλω να προσβάλω κανέναν, αλλά αηδίες δεν μπορώ ν'ακούω). Ξεφύγαμε όμως...
Το κείμενο του zaphod (καθώς και αυτά που τον ενέπνευσαν) μιλάνε για την Σχετικότητα, και πως οι Έλληνες μίλησαν πρώτοι γι'αυτήν. Έχω ανατριχιάσει...
Ας φέρω λίγο στημ κουβέντα τον μέγα Πλωτίνο (που έχει θαφτεί επιμελώς εις τους αιώνας των αιώνων, αμήν). Στην πραγματεία του "Περί Αιώνος και Χρόνου" λέει μεταξύ άλλων τα εξής εκπληκτικά:
"Έπειτα, πρέπει να τη θεωρήσουμε (σ.σ. την αιωνιότητα) αδιάστατη για να μην την ταυτίσουμε με τον χρόνο" και,
"Από τους φιλοσόφους που υποστηρίζουν ότι ο χρόνος ταυτίζεται με την κίνηση, άλλοι θεωρούν πως είναι φύσεως κίνησις και άλλοι πως είναι η κίνησις του σύμπαντος. Αυτοί που υποστηρίζουν πως ταυτίζεται με το κινούμενον αναφέρονται στην κίνηση της συμπαντική σφαίρας. Από αυτούς που θεωρούν ότι ο χρόνος ταυτίζεται με το συναπτόμενο της κινήσεως, άλλοι θεωρούν πως είναι το διάστημα της κινήσεως, άλλοι το μέτρο της κινήσεως και άλλοι το παρακολούθημα της κινήσεως" καθώς και το ακόμη πιο αριστουργηματικό,
"Μήπως άρα είναι ο χρόνος κάτι σχετικό με την κίνηση; Αν είναι διάστημα, πρώτον δεν είναι το ίδιο διάστημα σε όλες τις κινήσεις ούτε καν στις ομοειδείς. Διότι είναι ταχύτερη και βραδύτερη η κίνησις και η κατά τόπον κίνησις. Και θα έπρεπε να μετρώνται και οι δύο διαφορετικές κινήσεις με ένα τρίτο πράγμα, το οποίο θα ήταν ορθότερο να ονομάση κανείς χρόνο. Ποιας λοιπόν από τις δύο κινήσεις το διάστημα θα είναι ο χρόνος, ή μάλλον ποιας από όλες τις κινήσεις που είναι άπειρες; Αν όμως πει κάποιος ότι ο χρόνος είναι το διάστημα της τακτικής κινήσεως, τότε δεν θα είναι ούτε όλης αυτής της κινήσεως, γιατί αυτές οι τακτικές κινήσεις είναι πολλές ώστε θα υπάρχουν και πολλοί χρόνοι ταυτόχρονα."
Αριστούργημα, ε; Ναι, ξέρω τι θα μου πείτε: μα γι'αυτά μίλησε και ο Αϊνστάιν. άρα οι Έλληνες είχαν μιλήσει και για την Σχετικότητα (πανηγυρισμοί).
Τα μυαλά σας και μια λίρα...
Κατ' αρχήν, ο Πλωτίνος δεν γνώριζε ούτε τον Αίνστάιν (άρα αποκλείεται και το γεγονός να ειχαν κάνει κοινές μελέτες ή να είχε για δάσκαλο τον Καραθεοδωρή) αλλά προπάντων δεν γνώριζε τον σύγχρονο όρο "Σχετικότητα". Ο Πλωτίνος κατέληξε σε κάποια πολύ συγκεκριμένα και ειδικά συμπεράσματα στηριζόμενος στην επαγωγική σκέψη: "αυτό είναι δυνατόν, εκείνο όχι, άρα ισχύει αυτό."
Επίσης, μια πολύ μεγάλη παρανοήση που μπορεί να υπάρξει είναι και η εξής: τελικά τι εστί Σχετικότητα; Θα σας απαντήσω εγώ: είναι απλά μια λέξη. Ίσως αν ο Αϊνστάιν είχε πιει μέσα στην χαρά του ένα ποτηράκι παραπάνω σήμερα να μιλάγαμε για τη Θεωρία της Συμπτωματολογίας, ή τη Θεωρία των Συσχετισμών ή ακόμη και για το Διασυμπαντικό Σουβλάκι του Διανύσματος του Χρόνου. Απλά παίζουμε με τις λέξεις, αυτό κάνουμε. Σχετικότητα του ήρθε του Αϊνστάιν, Σχετικότητα τη βάφτησε, ακριβώς όπως θα μπορούσε να την είχε βαφτήσει με οποιοδήποτε άλλο τρόπο. Το σημείο κλειδί όμως εδώ δεν είναι η λέξη "Σχετικότητα", αλλά η λέξη "Θεωρία". Τι σημαίνει θεωρία; Ότι προσπαθεί να εξηγήσει κάτι που ούτως ή άλλως γίνεται στην πράξη. Λάθος: που ούτως ή άλλως γινόταν ανέκαθεν στην πράξη, πριν ακόμη γενηθεί ο Αϊνστάιν, πριν ακόμη γενηθεί ο Πλωτίνος ή ο οποιοσδήποτε άλλος. Αυτά που περιγράφει ο Αϊνστάιν απλά συμβαίνουν: αυτό είναι το Σύμπαν, αυτή είναι η Φύση. Συνέβαιναν πριν έρθουμε εμείς εδώ και θα συνεχίσουν να συμβαίνου κι αφότου έχουμε φύγει. Ο Αϊνστάιν παρατήρησε και προσπάθησε να εξηγήσει. Τι σύμπτωση: ακριβώς το ίδιο έκανε και ο Πλωτίνος και ο Αριστοτέλης και ο Πλάτωνας και ο Ηράκλειτος και ο Δημόκριτος και μυριάδες άλλοι. Παρατηρούσαν και εξηγούσαν. Και μάλιστα εξηγούσαν τι; Εδώ θα γίνει πολύ ενδιαφέρουσα η επιχειρηματολογία μου. Απλά μην κάνετε το λάθος να ξεχάσετε ότι κυριολεκτικά λατρεύω τους αρχαίους Έλληνες, αν και δεν είχα ποτέ την ύψηστη τιμή να ανήκω στην ευγενή κάστα των Ελ.
Ανέφερα τους προσωκρατικούς φιλοσόφους παραπάνω, με τους οποίους πραγματικά τρελαίνομαι. Δεν ξέρω αν έχετε διαβάσει και τι, κι ούτε πρόκειται να κάνω κάποια εισαγωγή περί αυτών (αφού δεν με σώνουν ούτε όλα τα σεντόνια του κόσμου). Η ουσία είναι ότι για τους προσωκρατικούς υπήρξε κάποια στιγμή κάποια αρχή. Για άλλον ήταν το Πυρ. Για άλλον ήταν ο Αήρ. Για άλλον το Ύδωρ. Για άλλον, ο Νους. Ενώ απόψεις υπήρχαν και άλλες, όπως του Αναξιμάνδρου με το Άπειρόν του. Το ενδιαφέρον είναι ότι όλοι έχουν εκπληκτικές επιχειρηματολογίες. Τελικά ποιος απ'όλους έχει δίκιο; Να το θέσω λίγο διαφορετικά: τελικά τι πίστευαν οι αρχαίοι, ότι η Γη ήταν σφαιρική ή επίπεδη; Και τελικά ήταν στο κέντρο του Σύμπαντος ή δεν ήταν; Ναι, ενοχλητικά το ερωτήματα, το γνωρίζω. Διότι πολύ χαιρόμαστε να ξέρουμε ότι πρώτος κάποιος αρχαίος Έλληνας μίλησε για κάτι που αποδεδειγμένα ισχύει, είμαστε όμως και αρκούντως πανηλίθιοι να παραγνωρίζουμε ότι δεν θα μπορούσε να έχει μιλήσει γι'αυτό αν προηγουμένως όλοι οι προηγούμενοι δεν είχαν κάνει λάθος. Για να πας στο παεπιστήμιο πρέπει πρώτα να βγάλεις λύκειο. Πιο πριν όμως πρέπει να έχεις πάει στο γυμνάσιο, κι ακόμη πιο πριν στο δημοτικό. Κι όλ'αυτά αφού έχεις παρακολουθήσει το νηπιαγωγείο που έχει άμεση σχέση με την οικογενειακή παιδεία που έλαβες από το σπίτι σου. Ουδείς πήγε στο πανεπιστήμιο απευθείας.
Οι αρχαίοι Έλληνες παρατηρούσαν, σκέπτονταν και συμπέραιναν. Για εμάς η διαδικασία φαίνεται αγγούρι, για τους αρχαίους ήταν απλά μια ρουτίνα της καθημερινότητας. Όταν κάποιος συμπέραινε κάτι, αυτομάτως επικρατούσε ενθουσιασμός σε όλους. Δεν υπήρχαν "δογματικές εχθρότητες" τότε. Όλοι οι φιλοσοφοι επιχειρούσαν να μάθουν -στο μέτρο του εφικτού- τι είχε πει κάποιος άλλος. Το γεγονός ότι για τους περισσότερους φιλοσόφους γνωρίζουμε από άλλους, τρίτους το αποδεικνύει. Το θεωρούσαν τιμή τους να επικαλούνται τη "μελέτη" κάποιου άλλου φιλοσόφου μέσα στην δική τους πραγματεία. Ταυτόχρονα όμως, ο καθένας έβαζε και το δικό του λιθαράκι, μέσα από την καλώς εννοούμενη αμφισβήτηση με την οποίαν ήταν διαποτισμένη η αρχαιοελληνική σκέψη. Αν και δεν έχει σημασία ποιος ήταν ο πρώτος (που για την ιστορία θα πω ότι ήταν ο Θαλής), τα πράγματα τα πήγε μέχρι κάποιο σημείο. Από 'κει κι έπειτα πήγε κάποιος άλλος, τα πήρε και τα πήγε λίγο παρακάτω. Ένας άλλος στη συνέχεια τα πήγε παραπέρα και πάει λέγοντας.
Η έκφραση ότι από τα λάθη μας μαθαίνουμε κρύβει τεράστια σοφία.
Η αρχαιοελληνική σκέψη, ακόμη κι όποτε έβγαινε (από τα γεγονότα) πέρα για πέρα εσφαλμένη έκρυβε απίστευτο μεγαλείο ακριβώς επειδή πήγαινε βήμα, βήμα και δεν ξέφευγε ποτέ από τη λογική. Γι'αυτό και δεν πρέπει να υποτιμούμε τις περιπτώσεις που κάποιος φιλόσοφος συμπέραινε κάτι που στη συνέχεια αποδεικνυώταν τελείως εσφαλμένο. Σημασία είχε όχι το που έφτασε, αλλά το πως έφτασε εκεί που πήγε, όπου κι αν ήταν το "εκεί".
Συχνά πέφτουμε μόνοι μας σε συμπλιγάδες. Σημασία δεν είχε αν κάποιος έλεγε ότι η γη είναι επίπεδη. Σημασία είχε ο τρόπος σκέψης που τον οδήγησε σε εκείνο το συμπέρασμα, ο οποιος συνήθως ήταν αριστουργηματικός. Λένε ότι εκ του αποτελέσματος κρίνονται όλα. Σαφώς. Αν πρόκειται για αγώνα ποδοσφαίρου, για διπλωματία, για μαγειρική. Όταν μιλάμε για φιλοσοφία όμως, ποιο ακριβώς είναι το αποτέλεσμα;
Αγνοούμε πολλά πράγματα, ένα εκ των οποίων ότι αυτό που σήμερα ονομάζουμε "επιστήμονες" στην αρχαιότητα ήταν ταυτόχρονα και φιλόσοφοι. Δεν υπήρξε ούτε μία κοσμοθεωρία που να προήλθε εκτός της φιλοσοφίας. Οι μαθηματικοί ήταν και φιλόσοφοι, οι φυσικοί ήταν και φιλόσοφοι, οι αστρονόμοι ήταν φιλόσοφοι. Όποιος ασχολείτο με την οποιανδήποτε έκφανση της φύσεως, ήταν φιλόσοφος. Και η φιλοσοφία είναι κάτι που πηγάζει κατ' αρχήν από το μυαλό. Συνεπώς, πως ορίζεται το αποτέλεσμα και ποια η ορθότητα αυτού;
Μπάμιες κοκκινιστές...
Να μου μιλήσει για αποτέλεσμα ποιος; Αυτός που θα ενημερωθεί για τους αρχαίους από τον κάθε τηλεπροφήτη; Όταν λες ότι ασχολείσαι με τους αρχαίους διαβάζεις τα κείμενά τους. Προσοχή: όχι τις αποσπασματικές αναλύσεις τρίτων και τετάρτων. Τα κείμενά τους απευθείας, έστω και στη νεοελληνική μετάφραση. Εκεί είναι η αξία: να διαβάσεις και να συμπεράνεις μόνος σου. Να μπεις στο πετσί τους, να καταλάβεις τι ειχαν σκεφτεί και πως. Θα μου μιλήσει ποιος λοιπόν για το αποτέλεσμα; Ο τάδε μαϊντανός που επιχειρεί να τους μοιάσει αφήνωντας γενειάδα; Ή ο άλλος που φοράει ένα χιτώνιο; Πλάκα, πλάκα, αφού τόσος κόσμος προσπαθεί να τους μοιάσει εμφανισιακά, έχω να απευθύνω μια ερώτηση: ρεύμα έχετε στο σπίτι σας; Οι αρχαιόι δεν είχαν, όπως δεν είχαν ίντερνετ, αυτοκίνητα, συσκευασμένα φαγητά και πάει λέγοντας. Κόφτε τα λοιπόν όλα αυτά πρώτα και μετά να το ξανασυζητήσουμε το θέμα σε μια νέα βάση. Νομίζω πως ξέφυγα όμως.
Τελικά ποιος απ'όλους τους αρχαίους είχε δίκιο; Η απάντηση είναι απλούστατη: όλοι τους. Διότι ο καθένας από τη μεριά του έλεγε ό,τι έλεγε. Δεν το κατάλαβα δηλαδή, από πότε η Αλήθεια είναι κάτο το μονόχνωτο και μονοδιάστατο; Το φως είναι κύμα, σώμα, ενέργεια ή κάτι άλλο; Μα όλα είναι. Όταν λοιπόν οι πολλαπλές δυνατότητες μπορούν να συνυπάρχουν στην φυσική, γιατί να μην υπάρχουν στην Φιλοσοφία; Και αφού μπορούν να υπάρχουν στην Φιλοσοφία, τότε προς τι η όλη κουβέντα περί αποτέλεσμάτων στον γάμο του Καραγκιόζη; Δεν είναι το αποτέλεσμα που μας ενδιαφέρει. Η Σκέψη είναι που μας ενδιαφέρει. Τουτέστιν, ποιο το νόημα ν'ασχολούμαστε και για το αν τελικώς οι αρχαίοι είχαν μιλήσει για την σχετικότητα ή την ασχετοσύνη; Την ίδια φύση που μελετάμε σήμερα εμείς μελετούσαν κι εκείνοι. Τα μέσα μόνο έχουν αλλάξει. Τα άλλα είναι (θεωρητικά τουλάχιστον, διότι πρακτικά το συζητάμε) ίδια. Αφού λοιπόν ήταν διαχρονικά κοινό το ερέθισμα, λογικό δεν είναι να είναι κοινό και το όποιο συμπέρασμα; Δηλαδή στη σημερινή φυσική, όλες οι θεωρίες είναι σωστές; Νομοτελειακά μετά από 100 χρόνια αρκετές θα έχουν βγει εσφαλμένες. Ε, και; Τι να μας λέει αυτό; Εδώ βγαίνουν και σου λένε ότι παρόλο που η νευτώνεια μηχανική αδυνατεί να εξηγήσει τι συμβαίνει στον μικρόκοσμο, παρά ταύτα είναι σωστότατη, δηλαδή έχουμε το κουφό να υπάρχει μια σωστή θεωρία με ενδεχώμενες εσφαλμένες παραμέτρους. Ε, και;
Απλά, οι πολλοί και διάφοροι που για πολλούς και διάφορους λόγους ασχολούνται με το τι είχαν αποδείξει οι αρχαίοι Έλληνες και τι όχι, είναι αυτοί που αν τους βάλεις να υπολογήσουν την απόσταση της γης από τον ήλιο με το μάτι και απλά εργαλεία και μαθηματικά (όπως έκαναν οι αρχαίοι) θα κοκκινίσουν από ντροπή. Αν και κανονικά θα έπρεπε να ντρέπονται ακόμη περισσότερο γι'αυτά που γράφουν και για τον τρόπο που από την ημιμαθή αγνοία τους διασύρουν τους αρχαίους.
Φυσικά δεν έχει νόημα όπως καταλαβαίνετε να αρχίσω να ξεσηκώνω όλη την αρχαιοελληνική γραμματεία που έχω στη βιβλιοθήκη μου για να αποδείξω πεταιτέρω καταστάσεις. Νομίζω ότι έγινε κατανοητό το τι ήθελα να πω και να δείξω.
Σε κάποιο σημείο του κειμένου του ο zaphod λέει κάτι που πραγματικά χρόνια τώρα μου κάθεται στον λαιμό: "Είναι κρίμα, οι υπερασπιστές (χμμμμ) του Ορθού Λόγου, και του Αρχαίου Κόσμου να πέφτουν μέσα σε τέτοιες απολυταρχικές (αρ)λούμπες!"
Δυστυχώς αυτό ισχύει. Εκεί έχουμε καταντήσει. Ακριβώς επειδή κάποιοι αυτοπροβάλονται με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, όπου ένας αναφέρει ως βιβλιογραφία τις παπαριές του άλλου και όλοι μαζί συνιστούν βιβλιογραφία που ούτε στα σκουπίδια δεν αθ τολμούσε να πετάξει κανείς μόνο και μόνο από τον φόβο μην προσβληθούν τα σκουπίδια, έχουμε φτάσει στο αυτο σημείο να θεωρούνται υπερασπιστές του ορθού λόγου και του αρχαίου κόσμου. Οι λόγοι είναι πολλοί, αλλά μάλλον δεν είναι της παρούσης. Όταν από τη μια μεριά όμως έχεις το ένα άκρο των όσων το παίζουν ντε και καλά προοδευτικοί (my ass) και φτύνουν σκαιότατα ο,τιδήποτε αρχαιοελληνικό, δεν είναι παράλογο να ξεμυτάει το άλλο άκρο και να το παίζει υπερασπιστής του. Η ακραία δράση φέρνει ακραία αντίδραση κι έχει καταντήσει η όλη ιστορία μια φαρσοκωμωδία που αν και κωμωδία τελικώς προκαλεί μόνο κλάμα. Αλλά όπως είπα και στην αρχή, δυστυχώς δεν γίνονται αυτοί όλοι ρόμπες, όπως και θα τους άξιζε. Οι αρχαίοι γίνονται. Τι να πεις...
Για το τέλος φύλαξα ένα αρκετά μεγάλο απόσπασμα, έτσι, για να δώσω ακόμη μεγαλύτερη τροφή στον zaphod για ν'ασχοληθεί περαιτέρω εαν θέλει (διότι καλές οι "περιλήψεις" αλλά καλύτερα τα κείμενα).
Πολιτεία, Ζ (514a-517c)
"Ύστερ' απ'αυτά, είπα, δοκίμασε νάπεικονίσεις την ανθρώπινη φύση μας ως προς την παιδεία και την απαιδευσία πλάθοντας με το νου σου μια κατάσταση όπως η ακόλουθη. Φαντάσου δηλαδή ανθρώπους σ'ένα οίκημα υπόγειο, κάτι σαν σπηλιά, που το άνοιγμά της, ελεύθερο στο φως σε μεγάλη απόσταση, θα απλώνεται σε όλο το πλάτος της σπηλιάς και τους ανθρώπους αυτούς να βρίσκονται μέσα εκεί από παιδιά αλυσοδεμένοι από τα σκέλια και τον αυχένα ώστε να μένουν ακινητοποιημένοι και να κοιτάζουν μόνο εμπρός χωρίς να μπορούν, έτσι αλυσοδεμένοι καθώς θα είναι, να στρέφουν γύρω το κεφάλι τους. Κι ένα φως να τους έρχεται από ψηλά κι από μακρυά, από μια φωτιά που θα καίει πίσω τους, κι ανάμεσα στη φωτιά και τους δεσμώτες, στην επιφάνεια του εδάφους να περνάει ένας δρόμος. Κι εκεί δίπλα φαντάσου ένα τειχάκι χτισμένο παράλληλα στο δρόμο σαν εκείνα τα χαμηλά παραπετάσματα που στήνουν οι ταχυδακτυλουργοί μπροστά στους θεατές για να δείχνουν από 'κει τα τεχνάσματά τους.
Το φαντάζομαι, είπε.
Φαντάσου ακόμη ότι κατά μήκος σ'αυτό το τειχάκι κάποιοι άνθρωποι μεταφέρουν κάθε λογής κατασκευάσματα που εξέχουν από το τειχάκιμ αγάλματα και άλλα ομοιώματα ζώων, από πέτρα, από ξύλο, ή ο,τιδήποτε άλλο, και ότι όπως είναι φυσικό άλλοι από τους ανθρώπους που κουβαλάνε αυτά τα πράγματα μιλάνε ενώ άλλοι είναι σιωπηλοί.
Αλλόκοτη, είπε, η εικόνα που περιγράφεις, και οι δεσμώτες αλλόκοτοι και αυτοί.
Όμοιοι με'μάς, έκανα εγώ. Γιατί πρώτα-πρώτα μήπως φαντάζεσαι ότι οι δεσμώτες αυτοί εκτός από τον εαυτό τους και τους διπλανούς τους βλέπουν ποτέ τους τίποτε άλλο πέρα από τις σκιές που ρίχνει το φως αντίκρυ στον τοίχο της σπηλιάς;
Μα πως θα ήταν δυνατόν, είπε, αφού σ'όλη τους τη ζωή είναι αναγκασμένοι να έχουν το κεφάλι τους ακίνητο;
Και με τα πράγματα που περνουν μπροστά στο τειχάκι τι γίνεται; Τι άλλο εκτός από τις σκιές τους βλέπουν οι δεσμώτες;
Σαν τι άλλο θα μπορούσαν να δουν;
Αν τώρα είχαν τη δυνατότητα να συνομιλούν, δε νομίζεις ότι θα πίστευαν πως αυτά για τα οποία μιλούν δεν είναι παρά οι σκιές που έβλεπαν να περνούν από μπροστά τους;
Κατανάγκην, είπε.
Κι αν υποθέσουμε ότι ακόμη στο δεσμωτήριο ερχόταν και αντίλαλος από τον αντικρυνό τοίχο; Κάθε φορά που θα μιλούσε κάποιος απ'όσους περνούσαν πίσω τους, φαντάζεσαι ότι οι δεσμώτες δεν θα πίστευαν ότι η φωνή βγαίνει από τη σκιά που περνά από μπροστά τους;
Μα το Δία, και βέβαια.
Ασφαλώς λοιπόν, είπα κι εγώ, οι άνθρωποι αυτοί δεν θα ήταν δυνατόν να πιστέψουν για αληθινό τίπτοε άλλο παρά μονάχα τις σκιές των κατασκευασμάτων.
Ανάγκη αδήριτη, είπε.
Σκέψου τώρα, είπα εγώ, ποια μορφή θα μπορούσε να πάρει η απαλλαγή τους από τα δεσμά και η γιατρειά τους από την πλάνη και την αφροσύνη, αν τύχαινε και τους συνέβαιναν τα εξής: κάθε φορά που καποιος από αυτούς θα λυνόταν και θα αναγκαζόταν ξαφνικά να ελευθερωθεί και να γυρίσει το κεφάλι και να περπατήσει και να αντικρύσει το φως ψηλά -κι όλα αυτά πονώντας πολύ και αδυνατώντας από την εκτυφλωτική λάμψη να διακρίνει εκείνα τα πράγματα που ως τώρα έβλεπε τις σκιές τους- τι φαντάζεσαι ότι θα ελεγε ο άνθρωπος αυτός, αν κάποιος του έλεγε ότι όσα έβλεπε πρωτύτερα ήταν ανοησίες και ότι τώρα είναι κάπως πιο κοντά στην πραγματικότητα κι ότι έχοντας τώρα στραφεί σε αντικείμενα πιο πραγματικά βλέπει σωστότερα; Ιδίως μάλιστα αν δείχνωντας του καθένα από τα αντικείμενα που περνούσαν από μπροστά του τον ρωτούσε και τον υποχρέωνε να απαντήσει τι είναι το καθένα τους. Δε νομίζεις ότι ο ανθρωπος εκείνος θα τα'χανε και θα πίστευε ότι όσα έβλεπε τότε ήταν αληθινότερα από 'κείνα που του δείχνουν τώρα;
Και πολύ μάλιστα.
Κι άμα θα τον εξανάγκαζε να κοιτάξει στο ίδιο το φώς, δεν θα αισθανόταν έντονο πόνο στα μάτια και δεν θα προσπαθούσε να το αποφύγει στρέφοντας το βλέμμα του πάλι σ'εκείνα που μπορεί να βλέπει, και δεν θα νόμιζε ότι εκείνα είναι στ'αλήθεια πιο σαφή και ευκρινή από όσα του δείχνουν τωρα;
Έτσι, είπε.
Αν, τέλος, είπα εγώ, κάποιος τον τραβούσε διά της βίας προς τα έξω από ένα ανέβασμα κακοτράχαλο κι απότομο και δεν τον άφηνε προτού να τον βγάλει στο φως του ηλίου, άραγε ο δεσμώτης δεν θα πονούσε και δεν θα αγανακτούσε που τον τραβολογούσαν κι όταν θα έβγαινε στο φως, έτσι καθώς τα μάτια του θα ήταν πλημμυρισμένα από την εκτυφλωτική λάμψη, δεν θα του ήταν εντελώς αδύνατο να διακρίνει έστω και ένα από τα πράγματα, για τα οποία του έλεγαν τώρα πως ήταν αληθινά;
Θα ήταν αδύνατον, είπε. Έτσι στα ξαφνικά τουλάχιστον.
Θα χρειαζόταν νομίζω κάποιος χρόνος προσαρμογής, πεοκειμένου να αντικρύσει τα πράγματα επάνω. Έτσι, στην αρχή, θα διέκρινε ευκολότερα τις σκιές, έπειτα τα είδωλα των ανθρώπων και των άλλων πραγμάτων στο νερό κι ύστερα τα ίδια τα πράγματα. Από αυτά όσα βρίσκονται στον ουρανό, θα μπορούσε να τα κοιτάξει πιο εύκολα τη νύχτα, με το φως των άστρων και του φεγγαριού παρά την ημέρα με τον ήλιο και το φως του.
Ασφαλώς.
Και το τελευταίο απ'όλα, θα μπορούσε να αντικρύσει τον ήλιο, όχι είδωλα του στο νερό ή σε κάποια θέση άλλην από τη δική του, αλλά τον ήλιο αυτόν καθαυτόν στον δικό του τόπο, και να θεαστεί η φύση του.
Κατανάγκην, είπε.
Κι ύστερα από αυτά θα έφτανε να συλλάβει με το λογισμό του ότι αυτός, ο ήλιος, είναι που δωρίζει τις εποχές και τα χρόνια και που διαφεντεύει τα πάντα στη σφαίρα των ορατών πραγμάτων και κατά κάποιον τρόπο είναι η αιτία για όλα όσα έβλεπαν ο ίδιος και οι άλλοι δεσμώτες.
Προφανώς, είπε, αυτό θα ήταν το επόμενο συμπέρασμα του.
Λοιπόν, καθώς θα ξαναθυμάται τον τόπο στον οποίον έμενε πρώτα, τη "σοφία" που είχαν εκεί, και τους συγκρατούμενούς του εκεί, δεν νομίζεις ότι θα καλοτυχίζει τον εαυτο του για την αλλαγή, ενώ για 'κείνους θα αισθάνεται οίκτο;
Και πολύ μάλιστα.
Κι αν υποθέσουμε ότι οι δεσμώτες είχαν θεσπίσει και κάποιες τιμές και επαίνους μεταξύ τους και βραβεία για όποιον διέκρινε καθαρότερα απ'όλους τα αντικείμενα που περνούσαν μπροστά τους ή για όποιον συγκρατούσε στη μνήμη του ποια από αυτά συνήθως περνούσαν πρώτα, ποια ύστερα και ποια πήγαιναν μαζί με ποια, έτσι που βάσει αυτού να έχει κάποια ιδιαίτερη ικανότητα στο να μαντεύει τι επρόκειτο κάθε φορά, έχεις μηπως τη γνώμη ότι ο άνθρωπος αυτος θα φλέγονταν από την επιθυμία για τέτοια πράγματα και ότι θα ζήλευε όσους τιμούνταν εκεί και είχαν δύναμη και αναγνώριση; Ή θα είχε πάθει αυτό που λέει ο Όμηρος και θα επιθυμούσε διακαώς πάνω στη γη να ζούσε κι ας ξενοδούλευε σε κάποιον άκληρο, ή να υπέφερε ο,τιδήποτε παρά να νομίζει τέτοια πράγματα και να ζει όπως εκείνοι;
Έτσι νομίζω κι εγώ, είπε. Θα προτιμούσε να πάθαινε ο,τιδήποτε παρά να ζει εκείνη τη ζωή.
Συλλογίσου τώρα και τούτο, είπα εγώ. Αν ένας άνθρωπος σαν αυτόν κατέβαινε ξανά εκεί κάτω και καθόταν στην ίδια θέση, άραγε τα μάτια του δεν θα ήταν γεμάτα σκοτάδι καθώς θα ερχόταν έτσι απότομα από το φως του ηλίου;
Βεβαιότατα.
Κι αν θα χρειαζόταν να παραβγεί πάλι μ'εκείνους που είχαν παραμείνει δεσμώτες προσπαθώντας να διακρίνει τις σκιές, ενώ η όρασή του θα είναι αδύναμη ωσότου προσαρμοστούν τα μάτια του κι ο χρόνος της προσαρμογής όχι πολύ σύντομος, άραγε δεν θα γινόταν περίγελως και δεν θα έλεγαν γι'αυτόν ότι γύρισε με τα μάτια του χαλασμένα από 'κει πάνω που ανέβηκε, και ότι δεν αξίζει ούτε καν να δοκιμάσει κανείς να ανέβει επάνω; Κι όποιον θα επιχειρούσε να τους λύσει από τα δεσμά τους και να τους ανεβάσει επάνω, αυτόν αν μπορούσαν με κάποιον τρόπο να τον πιάσουν στα χέρια τους και να τον σκοτώσουν, δεν θα τον σκότωναν;
Ασφαλώς, είπε.
Αυτή λοιπόν την εικόνα, φίλε Γλαύκων, πρέπει να τη συνδέσουμε ολόκληρη με όσα λέγαμε πρωτύτερα και να παρομοιάσουμε την περιοχή που μας εμφανίζεται διαμέσου της όρασης με τη διαμονή στο δεσμωτήριο, και το φως της φωτιάς που υπάρχει εκεί με τη δύναμη του ηλίου. Κι αν παραβάλεις το ανέβασμα προς τα πάνω και τη θέαση των πραγμάτων του επάνω κόσμου με την άνοδο της ψυχής στο νοητό τόπο, δεν θα πέσεις μακρυά από τη δική μου πίστη, μια που θέλεις να την ακουσεις. Κατά πόσον αληθεύει, το ξέρει ο θεός. Σ'εμένα πάντως το πράγμα φαίνεται να έχει ως εξής......"
Αν λοιπόν το αυθεντικό κείμενο δεν έχει καμία σχέση με αυτό που παρουσιάζεται στο κείμενο που τα χώνει ο zaphod, τότε κάτι δεν πάει καλά με το επιχείρημα. Κι αν δεν πηγαίνει καλά κάτι με το επιχείρημα, πιθανότατα να μην πηγαίνει καλά με ολόκληρο το κείμενο...
Χαίρετε.
